Cięcie formujące a odmładzające - różnice. Jak i kiedy przeprowadzić każde z nich?

Od poranku kiełkowania do uwarunkowanego wiekiem zmierzchu drzewa i krzewy przechodzą liczne fazy wzrostu. W zależności od gatunku botanicznego, stanowiska i żyzności gleby rosną prędzej lub wolniej, tworzą proste pnie albo sękate i pokręcone struktury, i optymalnie dostosowują się do warunków życiowych swojego otoczenia. W naturze stanowi to idealną podstawę do jak najlepszego wzrostu w dostępnej lokalizacji. W ogrodzie obowiązują jednak inne reguły. Drzewa i krzewy są sadzone w określonych celach i powinny je możliwie dobrze i długo wypełniać. Cięcia pielęgnacyjne wskazują roślinom drogę i właściwy kierunek rozwoju.

Cięcie formujące

Czym jest cięcie formujące, kiedy najlepiej je wykonać i którym roślinom wychodzi ono na dobre?

Po co w ogóle wykonuje się cięcie formujące?

Wielu właścicieli ogrodów sadzi drzewa i krzewy w formie soliterów i zadaje sobie pytanie: czy w wolnej naturze nie ma wspaniale kwitnących roślin wieloletnich, które nigdy nie zetknęły się z nożycami ogrodnika? Czy nie najpiękniej wyglądają dziko rosnące krzewy? Można to tak postrzegać, widząc oczami duszy same piękno, jednak przy bliższym przyjrzeniu trudno nie zauważyć przerzedzeń i oznak starzenia się. Stare pędy hamują wzrost i utrudniają rozgałęzianie się i kwitnienie młodych. Dlatego również swobodnie rosnące krzewy ozdobne powinny być formowane i odmładzane.

Cięcie formujące skłania roślinę do gęstego wzrostu; tworzy zdecydowanie bardziej zwarty pokrój, niż bez interwencji ogrodnika. W normalny sposób najmocniej rosną zawsze pędy środkowe względnie wierzchołkowe pąki pędów bocznych. Roślina hamuje nawet aktywnie poprzez wydzielanie odpowiednich substancji rozwój innych pąków i wysyła je w stan uśpienia. Tak zwane pączki śpiące, pozostające w stanie ciągłego spoczynku, nie stanowią konkurencji dla ukierunkowanego przez nią samą rozwoju rośliny.

Kiedy jednak środkowy pęd złamie wiatr, będzie przegryziony przez jakieś zwierzę albo właśnie zetną go nożyce ogrodnicze, wtedy pąki śpiące natychmiast zgłaszają swoją gotowość do działania i tworzą nowe pędy boczne. Im częściej skraca się wierzchołki pędów, tym gęściejsza staje się korona krzewu albo drzewa. Bez cięcia roślina przyjmie z czasem ponownie swoją pierwotną, naturalną formę.

Poprzez cięcie formujące pomaga się roślinie zachować jej witalność i zdrowie. Jest ona nieustannie pobudzana do tworzenia zamienników dla poszczególnych starzejących się i niefunkcjonalnych części. Cięcie formujące nie tylko nadaje drzewom i krzewom odpowiedni kształt i zagęszczenie, ale również pobudza je do kwitnienia. W żadnym wypadku nie powinno się jednak zmuszać rośliny do przybierania formy, która nie jest właściwa jej rodzajowi.

Kiedy prowadzi się cięcie formujące?

Im dokładniejsza i bardziej gęsta ma być forma drzewa albo krzewu, tym częściej trzeba powtarzać przycinanie. W zasadzie jest to możliwe i konieczne od końca kwietnia do końca sierpnia. W zależności od warunków pogodowych i siły wzrostu rośliny przycina się ją mniej lub bardziej często. Trzeba przy tym pamiętać o ptakach gnieżdżących się w krzewach.

Cięcie bukszpanu wykonuje się dwa-trzy razy między połową maja i połową sierpnia. Mocno rosnący ligustr przycina się nawet sześć razy w roku. W przypadku cisa potrzebne są tylko dwa zabiegi – pierwszy na początku czerwca i drugi w sierpniu. Ostrokrzew przycina się w maju i potem jeszcze raz w lipcu. Jeśli roślina nie uzyskała jeszcze odpowiedniego wyglądu, trzeba nieco skrócić jej zewnętrzne pędy. Kiedy forma uzyska już stan zadowalający, wystarczy przycinać wszystkie pędy, które od tej formy odstają. Cięcie należy wykonywać podczas pochmurnej pogody. W przeciwnym razie głębiej umieszczone partie rośliny mogą zostać przez słońce poparzone, ponieważ liście nie są tam przyzwyczajone do intensywnego nasłonecznienia.  

Zadaniem cięcia jest zachowanie przez długie lata eleganckiego wyglądu oraz ewentualnie efektownego kwitnienia. Chociaż właściwie cięcie formujące nie powinno być zależne od pory roku, to jednak istnieją w tym względzie pewne wskazania. Ogólnie korzystne jest cięcie w okresie spoczynku roślin, byle nie poniżej temperatury -6°C. Niektóre rodzaje lepiej jest jednak formować wiosną lub latem. Obficie kwitnące gatunki klonu przycina się zimą albo przekłada zabieg na lato. Rośliny o miękkim miąższu jak róże albo powojniki tnie się wiosną.

Należy zwracać szczególną uwagę na okres kwitnienia. Rośliny kwitnące latem lub jesienią przycina się wiosną, bezpośrednio przed rozwojem pąków. Do tej grupy należy m.in. ketmia, budleja oraz fuksja. Te rodzaje roślin zimą często przemarzają i w ten sposób można te szkody usunąć.

Rośliny wcześnie zakwitające tnie się z reguły po okresie kwitnienia, przy czym przekwitłe pędy skraca się o około jedną trzecią. Do tej grupy należy forsycja, jaśminowiec, wajgela i złotlin.

Cięcie odmładzające

Jakie rośliny potrzebują cięcia odmładzającego i kiedy należy je przeprowadzić, by nie zrobić roślinom krzywdy?

Dlaczego wykonuje się ten zabieg?

Kiedy stare krzewy i drzewa przez całe lata nie widziały nożyc, żadne cięcia prześwietlające już im nie pomogą – pora na radykalne cięcie odmładzające. Rośliny, które nie są regularnie przycinane, tracą formę i drewnieją. Cierpi na tym obfitość kwitnienia i owocowania. Zbiory tracą zarówno na ilości, jak i na jakości owoców. Chociaż cięcie odmładzające jest mocno inwazyjne, to jednak w dłuższej perspektywie dobrze służy drzewom i krzewom. Stare pędy zostają usunięte, przez co młode odrosty bez zacienienia i ze wzmożoną mocą rośliny mogą się swobodnie rozwijać. Poprzez redukcję owocujących pędów, roślina tworzy początkowo mało owoców, ale za to wysokiej jakości – również pod względem smakowym.

Cięcie odmładzające może mieć sens także w przypadku młodych krzewów i drzew, kiedy na przykład zostały opanowane przez chorobę grzybową albo połamane przez wiatr.

Kiedy odmładza się drzewa i krzewy?

Dla większości drzew owocowych i kwitnących latem krzewów idealną porą są późne miesiące zimowe. Wykonanie cięcia w tym okresie ma w porównaniu z inną porą roku tę wielką zaletę, że bezlistne pędy rośliny lepiej można obejrzeć i ocenić, gdzie należy przyłożyć nożyce albo piłę. Trzeba jednak koniecznie poczekać na bezmroźny dzień i zwrócić uwagę na prognozę pogody na kolejne dni.

Krzewy wcześnie kwitnące przycina się z reguły po kwitnieniu. Ponieważ ten okres przypada późną wiosną lub latem, radykalnego cięcia odmładzającego nie powinno się wykonywać ze względu na możliwość gniazdowania w krzewach ptaków. Po cięciu zimowym na przykład forsycji albo krzewuszki krzewy na pewno nie będą kwitły, ale w następnym sezonie można już liczyć tworzenie kwiatów. W kolejnych latach po cieciu odmładzającym należy prowadzić regularnie cięcia formujące.

Cięcie odmładzające – jak się wykonuje?

Dokładną procedurę cięcia odmładzającego da się ustalić tylko dla konkretnego egzemplarza rośliny. W zależności od gatunku istnieją jednak pewne ogólne zasady.

Stopień cięcia określa się indywidualnie: w przypadku krzewów chorych, które ledwie rosną, niskie cięcie jest ostatnią możliwością, aby je uratować. Często wystarcza już odciążające cięcie prześwietlające, po którym może pozostać jeden albo kilka zdrowych pędów. Tak czy inaczej, roślina będzie początkowo bardzo słabo wyglądać. Ale nie należy się tym martwić – krzew zazwyczaj bardzo szybko wykształca nowe pędy, które będą jeszcze szybciej rosły.

Najpierw trzeba tuż przy ziemi ściąć martwe i chore pędy. Wszystkie pozostałe skraca się do 30-50 cm – zewnętrze pędy skraca się bardziej, aby ponownie uzyskać naturalną formę krzewu. Postępować trzeba radykalnie, mając na uwadze, ile energii potrzebuje stary pęd, który ledwie co kwitnie. Odchodzące od pędu głównego gałęzie skraca się o jedną trzecią. W ciągu sezonu krzew wytworzy mnóstwo nowych pędów bocznych, które w przyszłym sezonie zredukuje się do około trzech na jeden pęd główny. Jeśli roślina przed cięciem rozwija jeszcze młode, zdrowe i kwitnące pędy, można je po prostu zachować, a wiosną albo latem prześwietlić, ewentualnie doprowadzić do formy.

W przypadku odmładzania drzew owocowych obowiązują odmienne zasady. Celem nie jest tutaj mocne rozgałęzienie młodych pędów, ale raczej odciążenie owocujących pędów. Odmładzanie drzewa owocowego musi być dobrze przemyślane i poprzedzone dokładnymi oględzinami. Aby drzewo nie reagowało rozwijaniem zbyt licznych nowych pędów, zabiegu odmładzającego nie wykonuje się jednego dnia, ale rozkłada go na kilka tygodni. Nadmierny rozwój młodych gałęzi spowodowałby znowu zagęszczenie korony i słabe owocowanie.  

Przeczytaj o różnych rodzajach cięcia roślin w innym naszym artykule.