Krzewy ozdobne – kiedy przycinać?

Każdy krzew ma inne oczekiwania co do swojej pielęgnacji. Swoim wyglądem, kwiatami i owocami wzbogacają krzewy estetykę naszego ogrodu, ale też nasze menu oraz listę dań wielu ptaków, ssaków i owadów. Z różnych powodów istnieje potrzeba przycinania krzewów. Może Wasz krzew wyrósł za duży, a może słabo kwitnie albo ma dużo obumarłych pędów? Spróbujemy kilka spraw wyjaśnić. 

Co to są krzewy – o jakich roślinach ogrodowych mówimy?

Krzewami nazywa się rośliny drzewiaste o zdrewniałej łodydze, które od nasady rozgałęziają się na wiele pędów, nie tworząc jednego pnia i korony – w przeciwieństwie do drzew. Krzewy mogą osiągać różną wysokość, przekraczać dwa metry, albo pozostawać poniżej pół metra. Te cechy pozwalają łatwo odróżnić krzewy od drzew, które wprawdzie są również zdrewniałe, ale rosną tworząc tylko jeden pęd główny – pień.

Typowymi krzewami są na przykład róże, oczar, agrest, leszczyna, ligustr, berberys albo różanecznik. Krzewy sadzi się jako typowo ozdobne w formie soliterów, albo tworząc z nich żywopłoty. Często istotną rolę odgrywają też owoce albo kwiaty krzewu, jak to jest w przypadku porzeczki, bzu albo hortensji. Liczne krzewy stanowią cenne źródło pokarmu dla zwierząt oraz miejsce lęgowe dla ptaków.

Najlepsza pora na przycinanie krzewów

Wielu ogrodników-amatorów ma wątpliwości, kiedy jakiś krzew w ogrodzie powinien zostać przycięty. I nie ma w tym nic dziwnego, jako że nie da się ustalić dla wszystkich gatunków jednego optymalnego terminu. Krzewy należą do najprzeróżniejszych rodzin botanicznych, są okresowo- albo wieczniezielone i kwitną oraz owocują w różnych miesiącach. Jeśli chcielibyście przyciąć wszystkie swoje krzewy na jesieni, dla niektórych byłoby to korzystne, dla innych zaś oznaczałoby przemarznięcie zimą albo bardzo słabe kwitnienie wiosną i latem. Dla ułatwienia podajemy zestawienie terminów cięcia z krótkim uzasadnieniem:

1. Róże – po kwitnieniu, przed 15 lipca – dla zachowania odporności na mróz, powtórnego kwitnienia albo pobudzenia do tworzenia pąków kwiatowych na przyszły sezon.
2. Krzewy kwitnące wiosną – bezpośrednio po kwitnieniu – cięcie w późniejszym terminie spowodowałoby usuniecie pąków kwiatowych.
3. Krzewy kwitnące latem – grudzień do marca – cięcie prześwietlające, pobudzające nowy wzrost, odmładzające, często wspomaga mocniejsze kwitnienie.

Nie należy wykonywać cięcia w pełnym słońcu.

4. Żywopłot liściasty – grudzień do marca, czerwiec do sierpnia – cięcie dla pobudzenia rozgałęziania krzewów w żywopłocie, według potrzeb możliwe też dwa razy w roku.
5. Krzewy owocowe, cięcie letnie – lipiec do września – pobudza jakość i wybarwienie owoców, nie jest niezbędne.
6. Krzewy owocowe – grudzień do marca – cięcie formujące i odmładzające, pobudzenie tworzenia nowych owocujących pędów. 
Większość krzewów nie musi i nie powinno być corocznie przycinanych. Krzewy wymagające częstego cięcia są raczej wyjątkiem. Bez względu na właściwe terminy przeprowadzania tego zabiegu obowiązują dwie reguły:

• Nie należy przycinać krzewów, jeśli w nadchodzących dniach zapowiadany jest mróz albo duży upał.
• Nie należy wykonywać cięcia w pełnym słońcu. Optymalny jest pochmurny, nieco chłodniejszy dzień, najlepiej z niewielkim deszczem. Należy również unikać przycinania krzewów podczas mrozu, ponieważ może to prowadzić do uszkodzenia przyciętych pędów.

Jak przycinać krzewy?

Nawet jeśli krzewy wykazują typowy, rozgałęziony pokrój, prawidłowe cięcie poszczególnych roślin jest za każdym razem inne i zależne od celu zabiegu. 

• Żywopłoty, krzewy formowane i pełniące funkcję okrywową są regularnie przycinane powierzchniowo, aby pobudzić gęste rozgałęzianie. Wewnątrz krzewów nie wykonuje się zabiegu.
• Krzewy, których pędy wyrastają z podstawy, jak leszczyna, forsycja, jaśminowiec albo żylistek, przerzedza się tylko nisko nad ziemią. Sztywne, wyprostowane pędy pozostawia się możliwie bez przycinania. Usuwa się też suche pędy i gałęzie.
• Krzewy, które rozgałęziają się w połowie wysokości, jak dereń, krzewuszka albo różanecznik, są przerzedzane wewnątrz i rzadziej również u podstawy. Końcówki pędów pozostają nietknięte. Poza tym usuwa się suche drewno.

Nie należy przycinać krzewów, jeśli w nadchodzących dniach zapowiadany jest mróz albo duży upał.

Ważne jest, aby cięcie krzewu uwzględniało jego normalny wzrost i nie rzucało się w oczy swoją nienaturalnością. Błędem jest całkowite ignorowanie formy wzrostu krzewu. Dobrym tego przykładem mogą być wycinane przez domorosłych „artystów” kostki i figury. Każdy krzew zostaje przekształcony w krzew formowany. Niestety, nie każdy gatunek nadaje się do formowania i często kwituje taki zabieg brzydkim, nienaturalnym pokrojem, słabym kwitnieniem i owocowaniem, a także miotlastym wzrostem na wiosnę.    

Przycinanie krzewów wieczniezielonych

W przypadku krzewów, które są zielone przez cały rok stosuje się dyskretne cięcie, które dobrze przeprowadzone jest ledwie zauważalne. Jest wykonane wewnątrz krzewu i poza liśćmi, tak aby nie pozostawały żadne gołe kikuty pędów. Cięcie wykonuje się powyżej pozostającego pędu bocznego albo usuwa całą gałąź. Krzew może być w ten sposób przerzedzony w sposób nierzucający się w oczy i zredukowany pod względem wielkości. 

Popularne krzewy iglaste, a przede wszystkim daglezje, świerki, jodły, żywotniki i cyprysy, nie znoszą mocnego cięcia do starego drewna. Mocno przycięte pędy nie są zdolne do wytwarzania nowych pędów, schną i obumierają. Powstałe wówczas szkody są już nie do naprawienia, luki w pokroju krzewu nie zostaną wypełnione. Wyjątkiem jest tutaj cis, który wyjątkowo dobrze znosi każde przycinanie.  

Cięcia sanitarne i formujące krzewów

Ogólnie, cięcia w ogrodzie można podzielić na dwie grupy: cięcia sanitarne oraz cięcia formujące.

Cięcia sanitarne – co to?

Mają wpływ na kondycję i zdrowie rośliny. Podczas takiego cięcia odcina się uszkodzone i najsłabsze pędy. To właśnie przetarcia kory, ułamania na gałęziach i inne zniszczone miejsca są najbardziej narażone na działanie chorób i szkodników. Dlatego wczesną wiosną należy przyjrzeć się dokładnie wszystkim krzewom ozdobnym (oraz inny roślinom) w ogrodzie i zdecydować, gdzie dokonać cięć. Cięć sanitarnych dokonuje się wiosną, zanim rozpocznie się okres wegetacyjny. Pozbawione pędów i kwiatów krzewy łatwiej obejrzeć i dojrzeć wszystkie uszkodzenia. Bardziej widoczny jest też przekrój rośliny, można więc bez trudu wyciąć te pędy, które rosną wewnątrz korony drzewa i te, które się krzyżują. Dzięki temu roślina otrzyma więcej światła, a liście i kwiaty staną się bardziej okazałe.

Cięcia sanitarne mają wpływ na kondycję i zdrowie rośliny. Podczas takiego cięcia odcina się uszkodzone i najsłabsze pędy.

Cięcia formujące – co to?

Drugi typ cięć to cięcia formujące. Ich zadaniem jest nadanie roślinom odpowiednich kształtów. W zależności od rośliny cięcia formujące wykonuje się na wiosnę lub latem. Zasada jest prosta: te krzewy i drzewa, które kwitną już na wiosnę, należy przycinać dopiero latem, kiedy przekwitną. Natomiast krzewy, które kwitną latem (to jest od połowy czerwca) przycina się wczesną wiosną (ponieważ kwitną na pędach jednorocznych). Do tej ostatniej grupy należą między innymi róże czy hortensja drzewiasta i bukietowa. Rośliny powinno się przycinać nie wcześniej, niż kiedy temperatura powietrza w ciągu dnia nie spada poniżej 0°C, a w nocy – poniżej -5°C. W przypadku delikatniejszych roślin, jak wspomniane już róże czy np. lawenda, lepiej poczekać na ustabilizowanie pogody. Podczas przycinania krzewów powinna panować umiarkowana pogoda – idealny jest suchy, ale pochmurny dzień. Pędów nie wolno przycinać podczas deszczowej pogody ani w czasie upałów.

Zadaniem cięć formujących jest nadanie roślinom odpowiednich kształtów. W zależności od rośliny wykonuje się je na wiosnę lub latem.

Wiosną ponadto przycina się liściaste żywopłoty (drugie cięcie formujące wykonuje się latem).

Jakich krzewów nie można przycinać?

Przycinanie niektórych gatunków roślin jest niewskazane – tutaj należy ograniczyć się jedynie do minimum, usuwając tylko chore i zniszczone pędy. Przykładem takich roślin są między inny niektóre gatunki hortensji: ogrodowa, piłkowana i kosmata, a także magnolie, oczary i wawrzynki.

Jeżeli chodzi o iglaki i zimnozielone krzewy liściaste z cięciem trzeba wstrzymać się do końca przymrozków. Iglaki tnie się, kiedy wznowią wegetację, a na ich gałązkach pojawią się nowe przyrosty.

Przycinanie niektórych gatunków roślin jest niewskazane – tutaj należy ograniczyć się jedynie do minimum, usuwając tylko chore i zniszczone pędy.

Cięcie może być mocne lub słabe. Mocne cięcie pozostawia 2- 3 pąki, z których rozwiną się mocne kwiaty i liście. Cięcie słabe pozostawia 6 – 7 lub więcej pąków, które za to staną się cieńsze i słabsze.

Czym przycinać rośliny?

Przycinanie roślin to zabieg, który należy wykonywać raz lub kilka razy każdego roku. Dlatego warto od razu zainwestować w dobre narzędzia ogrodnicze. Nożyce i sekatory muszą być bardzo ostre, by jednym ruchem można było odciąć uszkodzone lub nieładne części roślin. Do niewielkich pędów wystarczy mały sekator ręczny, do tych większych potrzebny będzie już sekator oburęczny. Wysokie pędy można obciąć sekatorem teleskopowym. Do cięcia żywopłotu przydadzą się zaś specjalne nożyce. Jeżeli roślin w ogrodzie jest dużo, warto przemyśleć zakup piły i nożyc zasilanych silnikiem. Na rynku dostępne są modele elektryczne, spalinowe i akumulatorowe.

Przycinanie roślin to zabieg, który należy wykonywać raz lub kilka razy każdego roku.

Wielu początkujących ogrodników boi się przycinania krzewów i trudno się dziwić: niekiedy nieumiejętne cięcie można doprowadzić nawet do obumarcia rośliny. Ryzyko można jednak bardzo zminimalizować postępując zgodnie z powyższymi wskazówkami, ale przede wszystkim dzięki starannie zaplanowanym pracom. Trzeba pamiętać o tym, że każde cięcie jest ingerencją w naturę, a z tym nigdy nie można przesadzać.