Bonsai w domu i ogrodzie – poradnik uprawy i pielęgnacji [WIDEO]

1. Drzewko bonsai – kupić formowane, czy nieformowane?

Aby zrozumieć, o czym mówimy, warto sięgnąć nieco do historii. Chińczycy rozpoczęli tworzenie miniaturowych krajobrazów ponad 2000 lat temu. Im mniejsza była podobizna w porównaniu z oryginałem, tym więcej magicznej mocy jej przypisywano. W okresie Kamakura (ok. 700 lat temu) zaczęli Japończycy kopiować tę formę sztuki. Od tego też czasu rozwinął się styl japoński. Zamiast odtwarzania całych krajobrazów, zaczęli Japończycy tworzyć pojedyncze drzewa. Te drzewa są właśnie tym, co znamy dzisiaj jako bonsai.

Definicję bonsai można wytłumaczyć następująco:

„Bon”( 盆) oznacza talerz albo płaską miskę, „sai” (栽) - to z kolei drzewo albo inna rosnąca roślina, która została posadzona. Słowo „bon-sai” oznacza więc „drzewo, które zostało wsadzone do płaskiego naczynia”.

A jaka jest odpowiedź na pytanie: „kupić gotowe bonsai, czy starać się je tworzyć samemu?”. Lepiej jest mieć w domu dobrą kopię arcydzieła, niż słaby oryginał początkującego artysty. Trudno jednak nazwać dobrą kopią „gotowe” bonsai kupione w supermarkecie. Produkt masowej produkcji krajów azjatyckich ma często mocno podcięte pędy i korzenie, aby nadać mu odpowiedni kształt. Rzadko posiada też informacje o gatunku rośliny, co do wymagań i pielęgnacji. Po drzewku kupionym w słabej kondycji pozostaje często tylko doniczka.

Znacznie korzystniej będzie kupić nieformowaną roślinę albo wykopać z ogrodu i tworzyć bonsai od podstaw. Wprawdzie na efekty trzeba będzie poczekać przynajmniej kilka lat, ale przecież prawdziwe bonsai, jako żywa roślina, nigdy nie jest zakończone. Najstarsze bonsai na świecie liczą ponad 800 lat.

Materiałem wyjściowym do formowania bonsai może być każde drzewko z ogrodu, czy lasu, wyrosłe z samosiewu, o wysokości 20-40 cm.

Materiałem wyjściowym do formowania bonsai może być każde drzewko z ogrodu, czy lasu, wyrosłe z samosiewu, o wysokości 20-40 cm. Najbardziej przydatne do dalszej pielęgnacji mogą się okazać egzemplarze nietypowe, to znaczy na przykład z nienaturalnie wygiętym pniem albo zdeformowaną koroną. W przeciwieństwie do gatunków egzotycznych, większość rodzimych gatunków można pielęgnować w ogrodzie.

2. Bonsai w domu – jakie wybrać doniczki?

Znaczenie wyboru właściwej doniczki do bonsai bywa często niedoceniane. Doniczka, jak również dodatkowe elementy kompozycji, jak trawa, mech, kamienie, figurki i stół do prezentacji, powinny być bardzo starannie dobrane. Od tego zależy jak najbardziej korzystne i efektowne wyeksponowanie drzewa.

Ogólny kierunek

Bonsai są sadzone zwykle w małe doniczki importowane z Chin albo Japonii. Japońskie wyroby ceramiczne są znane ze swej wysokiej jakości. Są często dosyć drogie, ale eleganckie, dyskretnie glazurowane albo bez szkliwa. Natomiast produkty chińskie są tańsze (jakość jest coraz lepsza) i często z jaskrawą glazurą. Wyjątek stanowią zabytkowe chińskie doniczki do bonsai, które są bardzo rzadkie i bezcenne.

Stare bonsai nie wymagają już żadnych większych zabiegów formowania. Wiele razy były przesadzane, a korzenie przycinane. Takie drzewa są przystosowane do życia w małym naczyniu. Młodsze drzewa potrzebują jednak więcej przestrzeni do wzrostu i będą dopiero stopniowo przyzwyczajane do coraz mniejszych doniczek. Przy każdym przesadzaniu nastąpi przycięcie korzeni. Młode bonsai mogą więc być sadzone do tańszych, a nawet plastikowych doniczek.

Doniczka, jak również dodatkowe elementy kompozycji, jak trawa, mech, kamienie, figurki i stół do prezentacji, powinny być bardzo starannie dobrane.

Wielkość doniczek do bonsai

Drzewa, które się jeszcze rozwijają, powinny być sadzone do stosunkowo dużych doniczek. Korzenie muszą mieć wystarczająco dużo przestrzeni, aby umożliwić drzewu przetrwać zabiegi formowania, jak na przykład pierwsze gruntowne cięcie. Starsze drzewa posiadają już kompaktowy system korzeniowy i mogą być przenoszone do mniejszych doniczek. W tym wypadku decydujące znaczenie mają względy estetyczne.

Estetyka doniczek do bonsai

Wybrać doniczkę, która naprawdę będzie pasować do drzewa, nie jest łatwo. Trzeba bowiem wziąć pod uwagę różne aspekty, jak kształt, glazura albo jej brak, kolor itp. Istnieje kilka zasad, które mogą pomóc w wyborze. Nie należy ich jednak traktować bezwzględnie, ponieważ w tym wypadku decydującą rolę odgrywają osobiste upodobania.

• Nieglazurowane doniczki pasują do drzew iglastych, np. sosen.
• Do drzew liściastych nożna wziąć doniczki glazurowane. Efektowne kolorowe doniczki powinny zostać zarezerwowane dla kwitnących i owocujących bonsai.
• Długość doniczki powinna wynosić około dwóch trzecich wysokości drzewa.
• Głębokość doniczki powinna być mniej więcej równa grubości pnia u podstawy (z wyjątkiem młodych, bardzo cienkich drzew).
• Dla drzew o cechach męskich (mocny pień, spękana kora, gęsta korona) należy wybrać doniczkę kanciastą. Drzewa o łagodniejszej formie, o delikatniejszym wyglądzie, określane są jako „żeńskie” i należy je sadzić w doniczkach zaokrąglonych.

3. Jak przycinać i dbać o drzewko bonsai w domu?

Eleganckie, jednocześnie bezpretensjonalne i przede wszystkim nieco ekstrawaganckie – drzewko bonsai. Stanowi nie tylko element ozdobny mieszkania, ale wnosi też do niego dalekowschodnią mistykę. Jest uważane za bardzo trudną dla laików formę hodowli roślin doniczkowych. Mimo wszystko, przy zachowaniu pewnych podstawowych zasad, nawet początkujący miłośnik bonsai może spróbować w tej sztuce swoich sił.

Stanowisko

Miejsce, gdzie będzie stać bonsai, powinno posiadać optymalne nasłonecznienie. Szczególnie ważna jest też wilgotność powietrza, która w idealnym wypadku wynosi co najmniej 70%. Roślina czuje się najlepiej, kiedy temperatura otocznie waha się od 15 do 30ºC. Również bezpośrednie promieniowanie słoneczne w okresie lata może doprowadzić do uszkodzenia liści. Dlatego też drzewko powinno być osłonięte np. markizą. Natomiast zimą może zaistnieć niedobór światła i konieczność sztucznego doświetlenia. Aby roślina zimą nie ucierpiała od suchego powietrza, trzeba zapewnić jej odpowiednie nawilżanie.

Bonsai jest z zasady pielęgnowane w płytkiej i małej doniczce, w której mieści się niewiele substratu. Z tego powodu wilgoć jest z niej szybko odprowadzana.

Podlewanie i nawożenie

Bonsai jest z zasady pielęgnowane w płytkiej i małej doniczce, w której mieści się niewiele substratu. Z tego powodu wilgoć jest z niej szybko odprowadzana. Konieczna jest częsta kontrola wilgotności ziemi i podlewanie według potrzeb, czasem trzy razy dziennie. Jesienią i zimą ogranicza się ilość wody. Dla zdrowego wzrostu i pięknego wyglądu bonsai konieczne jest odpowiednie nawożenie. Rodzaj nawozu, termin zasilania oraz dawka zależą od gatunku rośliny i jej wymagań.

Przycinanie

Początkujący hodowcy powinni ograniczyć się do podstawowych zabiegów przycinania, które są ważne dla formowania bonsai. Bardziej kunsztowne cięcia zostaną z czasem opanowane i wypróbowane. Zabieg przycinania zależy od gatunku drzewa. W przypadku drzew iglastych chodzi głównie o to, aby odejść od długich gałęzi na rzecz krótkich gałęzi bocznych. W ten sposób dąży się do uzyskania gęstych, podobnych do obłoków, iglastych poduszek. Z kolei u drzew liściastych obrabia się od początku formę gałęzi i sęków. Skraca się pędy, aby uzyskać założony pokrój drzewa.

U drzew liściastych obrabia się od początku formę gałęzi i sęków. Skraca się pędy, aby uzyskać założony pokrój drzewa.

Ważnym zabiegiem jest też przycinanie korzeni bonsai. Ponieważ drzewo rośnie w małej doniczce, redukcja korzeni jest niezbędna. Między częścią nadziemną bonsai i jego bryłą korzeniową musi zostać zachowana równowaga. Z tego powodu zbyt radykalne cięcie rośliny nie jest zalecane. Staranne i regularne przesadzanie drzewa dopełnia pielęgnacji bonsai.

4. Jak pielęgnować drzewko bonsai w ogrodzie?

Częstym nieporozumieniem w przypadku bonsai jest sądzenie, że należy trzymać je wyłącznie w mieszkaniu. W rzeczywistości większość bonsai powinna rosnąć na zewnątrz, gdzie podlegają działaniom pór roku jak wszystkie normalne drzewa. Jedynie gatunki tropikalne i subtropikalne mogą przeżyć cały rok w naszym klimacie mieszkaniowym. Jeśli mamy do czynienia z drzewem rodzimego pochodzenia, co jest zawsze bardzo dobrym pomysłem, trzeba pamiętać o tym, że wiele gatunków odpornych na mróz wymaga jednak ochrony, kiedy zostaną przesadzone do bardzo małej doniczki.

W rzeczywistości większość bonsai powinna rosnąć na zewnątrz, gdzie podlegają działaniom pór roku jak wszystkie normalne drzewa.

Pielęgnowanie bonsai w ogrodzie różni się od pielęgnowania zwykłych roślin doniczkowych. Przede wszystkim bonsai ogrodowe żyje w małej doniczce i przez to ma mocno ograniczone możliwości dostępu do wody i środków odżywczych. Oto kilka wskazówek:

Światło

Większość ogrodowych bonsai potrzebuje słońca przez kilka godzin dziennie. Nadmiar światła może spowodować, że liście urosną za duże i będą podatne na choroby i szkodniki. Drzewa iglaste natomiast powinny stać w pełnym słońcu przez cały dzień, aby zdrowo się rozwijać.

Wilgotność powietrza

W upalne dni i w przestrzeni otoczonej murami mogą drzewa cierpieć z powodu niskiej wilgotności powietrza. Aby ją podnieść, należy ustawić bonsai nad pojemnikiem z wodą. Dodatkowo można spryskiwać wodą ściany i podłogę wokół drzewka.

Jeśli mamy do czynienia z drzewem rodzimego pochodzenia, co jest zawsze bardzo dobrym pomysłem, trzeba pamiętać o tym, że wiele gatunków odpornych na mróz wymaga jednak ochrony, kiedy zostaną przesadzone do bardzo małej doniczki.

Podlewanie

Obowiązuje podstawowa zasada: nie podlewać bonsai rutynowo. Należy obserwować drzewko i podlewać wtedy, kiedy jest to potrzebne. Czasem i trzy razy dziennie, w zależności od pogody, wielkości i gatunku drzewka.

Temperatura

Bonsai ogrodowe może wytrzymać zarówno wysokie, jak i niskie temperatury, jeśli jest dobrze pielęgnowane. Ważne jest, aby zapewnić roślinie ochronę przed silnym mrozem, a wiosną, kiedy wypuszcza nowe liście, także przed przymrozkami.

5. Formowanie drzewka bonsai, czyli jak nadać kształt?

Naturalną cechą drzew jest dążenie do tzw. dominacji wierzchołkowej. Odpowiednie procesy fizjologiczne ograniczają wzrost pędów bocznych na korzyść pędów głównych. Ten mechanizm jest odpowiedzialny za wzrost drzewa do góry i kształtowanie korony. Dzięki temu drzewo stara się zabezpieczyć przed ocienieniem ze strony drzew konkurencyjnych. Krótko mówiąc, pąki wierzchołkowe są pobudzane do wzrostu, natomiast pąki boczne pozostają w uśpieniu. Jest to trafne określenie, ponieważ w określonych warunkach pąki śpiące są „budzone” i rozpoczynają budowę nowego pędu.

Aby z materiału wyjściowego, czyli zwykłego, młodego drzewka stworzyć bonsai potrzebne jest odpowiednie formowanie.

Bonsai ma być z założenia miniaturką drzewa, efektownie ukształtowanego siłami przyrody. Aby z materiału wyjściowego, czyli zwykłego, młodego drzewka stworzyć bonsai potrzebne jest odpowiednie formowanie. Dwa podstawowe zabiegi, to:

• Cięcie pędów i liści. Każde drzewo ma z natury tendencję do wzrostu wierzchołka. Z tego powodu usuwanie wierzchołków pobudza roślinę do rozwoju korony na zewnątrz. Przycinanie pędów i gałęzi ma nadać drzewu zaplanowany pokrój i wyeksponować pień. Ten zabieg nigdy się nie kończy.
• Drutowanie. Za pomocą drutu można nadać gałęziom pożądany kształt oraz utrzymać je pod odpowiednim kątem. Zdrewnienie pędów utrwali dokonane odkształcenia. Formując pień i gałęzie należy dążyć do naśladowania natury. Pomóc może obserwacja starych drzew w naturalnym środowisku albo analiza zdjęć bonsai o światowej sławie.

Bonsai także z polskich drzew [WIDEO]

Źródło filmu: portal Trójmiasto TV

Bibliografia:

• Hasło Bonsai - Wikipedia - źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bonsai
• Jackiewicz K., Bonsai - kompendium wiedzy, źródło: https://bonsai.kamcio.com/inne/kompendium.pdf