Uprawa ziemniaków – sadzenie, pielęgnacja i terminy

Historia sukcesu tej popularnej bulwy jest ściśle związana z podbojami kolonialnymi. Do „starego świata” przywieźli ziemniaki hiszpańscy zdobywcy. Ponieważ Hiszpanie pomylili zwykłe ziemniaki ze słodkimi batatami, hiszpańskie słowo „patata” stosowano przez dłuższy czas wymiennie do obu roślin. Przez Wyspy Kanaryjskie dotarły ziemniaki na hiszpański ląd stały – po raz pierwszy znalazły się tam w 1573 roku. Z Hiszpanii zaczęły powoli rozprzestrzeniać się na całą Europę, przy czym początkowo jako roślina ozdobna ze względu na swoje kwiaty o subtelnej urodzie.  

Andyjskie kultury osadnicze udomowiły ziemniaka przed co najmniej 8000 lat i był dla mieszkańców tamtych regionów ważnym składnikiem pożywienia. Europejczycy podchodzili do nowej rośliny mocno sceptycznie i dopiero w XIX wieku stały się podstawą diety dla milionów ludzi. Jednostronne przestawienie produkcji rolniczej na ziemniaki stało się przyczyną głodu i śmierci wielu osób, kiedy w 1845 roku zaraza ziemniaka zniszczyła zbiory w Irlandii. 

Jak wyglądają ziemniaki? Jak długie są ich łodygi?

Ziemniak jest rośliną zielną, tworzącą krzak o zmiennym pokroju. Grube, mięsiste łodygi sięgają do 30-80 cm wysokości. Kłącza są długie i rozgałęzione, a powstające na nich bulwy to zmodyfikowane łodygi o różnej barwie i średnicy 3-10 cm. W zależności od odmiany mogą być okrągłe, podłużne lub owalne z miąższem w kolorze białym, żółtym do niebieskiego i fioletowego. 

Liście są skrętoległe, pierzastosieczne o różnej intensywności zieleni. Ogonki i nerwy miewają czerwone nabiegi. Kwiaty ziemniaka są zebrane w luźne podbaldachy. Korona kwiatu ma kolor biały, różowy, niebieski lub fioletowy. Owocami są zielone albo żółtawozielone okrągłe jagody o średnicy ok. 15 mm.

Stanowisko i podłoże dla ziemniaków

Ziemniaki rosną najlepiej na glebach lekkich do średniociężkich, głębokich i bez zastoju wody. Rosną wprawdzie również na ubogiej ziemi, ale preferują ogrodowe rabaty żyzne, wzbogacone dojrzałym obornikiem i kompostem. Stanowisko dla ziemniaków powinno być słoneczne.  

Ziemniak jest rośliną zielną, tworzącą krzak o zmiennym pokroju.

Sadzenie i siew ziemniaków

Ponieważ ziemniaki zostawiają po sobie dobrą glebę, stanowią optymalną uprawę przed wszystkimi rodzajami warzyw. Na tej samej parceli ziemniaki nie powinny rosnąć ponownie przed upływem czterech lat. Ważny jest regularny płodozmian i różnorodność upraw, na przykład z udziałem marchwi, bobu albo pasternaku. W bezpośrednim sąsiedztwie nie powinny rosnąć ziemniaki i pomidory, aby uniknąć przenoszenia chorób. 

Ziemniaki można rozmnażać z siewu albo z sadzenia. Przy wysiewie ziemniaków trzeba pamiętać, że siewki nie będą identyczne z rodziną macierzystą i stąd mogą wystąpić nowe formy i kolory. W przypadku odmian hodowlanych nie następuje dziedziczenie cech rośliny kwitnącej i owocującej. Zaletą siewu jest uniknięcie częstych chorób wirusowych ziemniaka. Nasiona można pozyskać z jagód, kiedy dojrzeją i staną się miękkie. Można je wyjąć, oczyścić i wysuszyć. Od lutego można nasiona wysiewać do skrzynki na parapecie okiennym w temperaturze 18-20°C. Siewki pikuje się następnie do małych doniczek, a w połowie maja, kiedy minie zagrożenie ze strony spóźnionych przymrozków, sadzi się do ogrodu – tak, aby bryła korzeniowa znalazła się ok. 20 cm pod ziemią.  

Ponieważ ziemniaki zostawiają po sobie dobrą glebę, stanowią optymalną uprawę przed wszystkimi rodzajami warzyw.

Sadzenie ziemniaków jest znacznie bardziej powszechną metodą. W zależności od regionu i odmiany termin sadzenia bulw jest różny. Podczas gdy w łagodnych regionach wczesne odmiany ziemniaków sadzi się od początku kwietnia, w górach czeka się na to aż do maja. W każdym razie ziemia powinna być ogrzana do co najmniej 9°C. Jako rośliny o znacznym zapotrzebowaniu na składniki pokarmowe, ziemniaki można sadzić jako pierwszą uprawę na ugorach, ponieważ poprawiają jakość gleby. Poprzez częste motyczenie i obsypywanie ziemniaków, można dobrze pozbyć się chwastów.

Terminy sadzenia i zbioru

Jeśli ktoś chciałby wcześnie kopać ziemniaki, może od marca zastosować wstępne kiełkowanie sadzeniaków. W tym celu układa się średniej wielkości bulwy do połowy w płytkie, ogrodową ziemią napełnione skrzynki i ustawie je w ciepłym (15°C) i najlepiej jasnym inspekcie lub w ogrodzie zimowym, aby utworzyły krótkie, mocne pędy. Po około sześciu tygodniach sadzi się ostrożnie wykiełkowane ziemniaki do gruntu na głębokość ok.10 cm.

Oprócz wczesnego terminu zbioru od końca czerwca ta metoda ma też inne zalety: podrośnięte rośliny rosną dalej i dojrzewają zanim rozwiną się chwasty i ewentualnie zgnilizna bulw. Zbiór jest wyższy o około 20%. 

Przed sadzeniem przekop ziemię w ogrodzie

Przed sadzeniem ziemniaków ziemię trzeba dobrze przekopać. Przygotowane podłoże powinno być wilgotne, luźne i wolne od chwastów. W ogródku dobrze jest rozciągnąć sznur, aby rzędy ziemniaków były równe, a każda roślina miała do dyspozycji tyle samo miejsca. Motyką wzdłuż sznura trzeba wykonać 10-20 cm głębokości bruzdy. 

Odstęp między rzędami powinien wynosić co najmniej 50 cm, a gleba wzbogacona grubą warstwą kompostu albo innego nawozu organicznego. Na niewielkich rabatach ogrodowych można liczyć cztery do pięciu bulw na metr kwadratowy. W dołek, w który będzie sadzona bulwa, dobrze jest podać dawkę nawozu. Po dwóch-trzech tygodniach pokaże się pierwsza zieleń ziemniaków. Trzeba rośliny regularnie podlewać, ale bez tworzenia zastoju wody. 

W zależności od regionu i odmiany termin sadzenia bulw jest różny.

Jak pielęgnować ziemniaki?

Ponieważ ziemniaki należą do roślin okopowych, muszą być regularnie motyczone i obsypywane, po raz pierwszy najpóźniej wtedy, gdy na rabacie pojawi się po 2-3 tygodniach zieleń pędów. Pulchne i pozbawione chwastów podłoże gwarantuje powstanie wielu dużych bulw. Ważnym elementem pielęgnowania ziemniaków jest też ich podlewanie. Z początkiem zawiązywania bulw, przede wszystkim przez trzy pierwsze tygodnie po kwitnieniu, trzeba ziemniaki obficie podlewać wczesnym rankiem, aby zmniejszyć ryzyko zgnilizny części nadziemnej. 

Jeśli chodzi o nawożenie w okresie wegetacji, ziemniaki mają skromne wymagania; nadmiar azotu może zwiększać ich podatność na choroby.

Zbiory ziemniaków

Tradycyjnie zbiera się ziemniaki, kiedy rośliny rozpoczynają swoją naturalną przerwę wegetacyjną. Następuje to około trzech miesięcy po posadzeniu. Wczesne odmiany są gotowe od zbioru już na przełomie czerwca i lipca. Część nadziemna staje się najpierw żółta, potem brunatna i więdnie.

Poczekać trzeba na słoneczny, suchy dzień i wykopać jeden krzak ziemniaków. Jeśli skórka na bulwach trzyma się mocno, a bulwy lekko odrywają się od korzeni, nie ma na co dłużej czekać. Wykopując bulwy trzeba zwracać uwagę, aby ich nie poranić – chociaż pewne uszkodzenia są zawsze nieuniknione.

Ponieważ ziemniaki należą do roślin okopowych, muszą być regularnie motyczone i obsypywane

Czy to samodzielnie wykopane, czy kupione ziemniaki do przechowywania nadają się tylko wtedy, gdy są zewnętrznie bez skazy: bez przebarwień, uszkodzeń i wklęśnięć. Wyraźnie niezdrowe bulwy trzeba konsekwentnie odrzucić. Aby nie powstawały zielone plamy ze szkodliwą solaniną, trzeba ziemniaki przechowywać możliwie w ciemności.  Optymalna temperatura przechowywania ziemniaków to 4-6°C. Cieplejsze pomieszczenie przyspiesza rozkład witaminy C oraz ułatwia kiełkowanie.

W temperaturze poniżej zera zawarta w bulwach skrobia przekształca się w cukier i smak staje się nieprzyjemnie słodkawy. Nawet w odpowiednich warunkach ziemniaki od czasu do czasu zaczynają gnić; trzeba je wtedy możliwie szybko przesortować. Z tego względu lepiej jest zastosować kilka płaskich skrzynek niż jedną głęboką. Magazynowanie ziemniaków w plastikowych pojemnikach albo szczelnych zbiornikach sprzyja powstawaniu pleśni. 

Choroby ziemniaków

Do najpoważniejszych chorób ziemniaka, które mogą spowodować znaczne straty w zbiorach, należy alternarioza i zaraza ziemniaka. Pierwsza pojawia się w połowie czerwca na dolnych liściach ziemniaka w postaci drobnych, powiększających się plam. Lekko wgłębione plamki pojawiają się też na bulwach. Zaraza jest chorobą grzybową porażającą rośliny w czasie wegetacji, a także rozwijającą się na przechowywanych bulwach. Zaraza bardzo szybko niszczy liście i łodygi; w ciągu tygodnia może nastąpić ubytek 50% aparatu asymilacyjnego, a to całkowicie zatrzymuje przyrost plonu.  

Ziemniaki atakowane przez mszyce i larwy

Owadzimi szkodnikami ziemniaków są: mszyca przenosząca na dodatek choroby wirusowe oraz powszechnie znana stonka ziemniaczana. Żarłoczne larwy stonki w szybkim tempie zjadają liście, zmniejszając zbiory ziemniaków. Na małej powierzchni można w początkowym stadium rozwiązać problem stonki ziemniaczanej poprzez zbieranie chrząszczy i składanych przez nie jaj.