Rozmnażanie roślin ogrodowych – vademecum ogrodnika

Dlaczego warto samodzielnie rozmnażać rośliny ogrodowe?

Samodzielne rozmnażanie roślin ogrodowych ma kilka zalet. Największą z nich jest przede wszystkim niezależność od oferty centrów ogrodniczych. Oznacza to, że możemy rozmnażać nawet rośliny trudno dostępne. Także finansowo może się to działanie opłacać. Na przykład – do obramowania bukszpanem rabaty potrzebne są dziesiątki sadzonek, natomiast materiał na sadzonki pędowe do ukorzeniania powstaje gratis podczas przycinania dużego krzewu.

Istnieją różne metody rozmnażania roślin: od prostego podziału bylin, przez sadzonki pędowe i skomplikowane techniki szczepienia, do specjalnego rozmnażania in vitro. Najważniejsza jest wiedza, jaką metodę zastosować do konkretnej rośliny. Późnym latem i jesienią możemy zbierać nasiona na rabatach kwiatowych i warzywnych. Oczyszczone, wysuszone i przesortowane nasiona przetrwają zimę i przydadzą się w kolejnym roku.

Rośliny ogrodowe – rozmnażanie wegetatywne i generatywne

Różnica między rozmnażaniem wegetatywnym i generatywnym polega na sposobie dziedziczenia przez młodą roślinę cech rośliny macierzystej. Przy rozmnażaniu wegetatywnym powstaje genetyczna kopia rośliny, razem ze wszystkimi jej właściwościami. Rozmnażanie generatywne z nasion tworzy nową kombinację cech. Pożądane cechy rośliny zostają w tej metodzie utracone.

Rozmnażanie generatywne z nasion odgrywa jednak dużą rolę. Niektóre rośliny ogrodowe jednoroczne są uprawiane tylko z nasion. To samo dotyczy prawie wszystkich gatunków i odmian warzyw ogrodowych. Również tutaj ważne jest uzyskiwanie roślin jednorodnych genetycznie. Przy rozmnażaniu z nasion trzeba na przykład uważać, aby w procesie zapylania brały udział jedynie rośliny z pożądanych odmian, a czystość nasion nie została zakłócona.

Rozmnażanie generatywne jest też podstawą do uzyskiwania nowych hybryd. Określone gatunki są wzajemnie krzyżowane, a wyhodowane z nasion nowe pokolenia poddawane długiej selekcji z nadzieją, że uda się otrzymać roślinę o nowych, niespotykanych właściwościach, na przykład o niezwykłym kolorze albo o odporności na określone choroby.

Rozmnażanie roślin ogrodowych z nasion

Jeżeli roślina tworzy nasiona, to jej kwiaty zostały zwykle zapylone pyłkiem innego egzemplarza tego samego gatunku. Pszczoły, trzmiele albo wiatr mają w tym procesie swój udział. Nasiona mają więc kombinację genetyczną dwóch roślin macierzystych, a ich potomstwo nigdy nie będzie identyczne. W naturze sprzyja to genetycznej różnorodności, ale w ogrodzie może mieć niepożądane skutki. Na przykład stokrotka o dużych, pełnych kwiatach z roku na rok mniejsza i mniej okazała. Podobnie cukinia uprawiana w ogrodzie z zebranych nasion wygląda wprawdzie podobnie, ale ma gorzki smak. Szczególne właściwości odmiany zostały poprzez generatywne rozmnażanie utracone – w młodych roślinach ujawniły się cechy odległych przodków, a nie rośliny macierzystej. Z tego powodu wiele roślin ogrodowych, zarówno ozdobnych, jak i owocowych, można rozmnażać jedynie wegetatywnie.

Wysiew nasion jako metoda rozmnażania roślin w ogrodzie odgrywa rolę przede wszystkim w przypadku gatunków botanicznych krzewów i bylin, jak również i kwiatów oraz warzyw jednorocznych.

Rozmnażanie roślin przez podział i odkłady

Wiele roślin rozmnaża się wegetatywnie w sposób samoczynny, tworząc rozłogi, kłącza albo gotowe sadzonki. Należą do nich na przykład uprawiane w ogrodach truskawki, a także: bambus, rokitnik, sumak.

Ukorzenione odkłady oddziela się ostrym szpadlem od rośliny macierzystej i sadzi na nowym miejscu. Wiele bylin i traw ozdobnych tworzy w swoim otoczeniu odrosty z kłączy albo z korzeni. Wystarczy takie gniazdo roślin wykopać, podzielić na części i rozsadzić. Dzielenie jest dla wielu bylin jednocześnie zabiegiem odmładzającym. Bez tego na przykład pysznogłówka albo jeżówka po latach starzeją się i przestają kwitnąć.

Kwiaty cebulowe, jak narcyzy czy tulipany, tworzą na dobrych siedliskach każdego roku małe cebulki przybyszowe, które można po prostu wykopać, oddzielić od macierzystych i posadzić na nowej rabacie. Najlepszą porą na podział kwiatów wiosennych i letnich jest okres po kwitnieniu. Kwiaty jesienne dzieli się najlepiej wiosną.

Rozmnażanie roślin ogrodowych z sadzonek pędowych

Rozmnażanie roślin ogrodowych z sadzonek pędowych jest to najważniejsza metoda rozmnażania wegetatywnego. Działa w przypadku wielu krzewów i bylin i udaje się nawet początkującym ogrodnikom. Sadzonki przygotowuje się latem z młodych pędów. Umieszcza się je w doniczkach albo w pojemnikach z ziemią i przykrywa folią, aby nie wysychały. Kawałki pędów wytwarzają własne korzenie i stają się samodzielną rośliną. Sadzonki mogą być przygotowane w różny sposób.

Rozmnażanie roślin przez szczepienie

Szczególnym przypadkiem rozmnażania wegetatywnego jest szczepienie. Dwie rośliny są łączone w jedną, przy czym pęd szlachetnej odmiany, tzw. zraz, jest łączony z podkładką – ukorzenionym drzewkiem dzikiego gatunku. Szczepienie stosuje się przede wszystkim do drzew owocowych i ozdobnych. Drzewa ozdobne szczepi się, jeśli mniej kosztowna metoda rozmnażania z sadzonek nie daje zadowalających wyników. Natomiast w przypadku drzew owocowych podkładka odgrywa szczególną rolę, a mianowicie wpływa na wzrost późniejszego drzewa.

Rośliny ogrodowe – rozmnażanie in vitro

Stosunkowo młodą, chociaż badaną od kilkudziesięciu lat, metodą jest rozmnażanie roślin in vitro. W sterylnych warunkach powstają nowe rośliny z małych skrawków tkanki twórczej (merystem). Komórki tworzące tkankę mają ogromny potencjał regeneracyjny i pełną informację genetyczną pozwalającą na odtworzenie kompletnego organizmu rośliny. Potrzebna jest specjalna pożywka wspomagająca podział komórek i tworzenie korzeni.

Metoda in vitro jest bardzo kosztowna i trudna, ale ma dwie ważne zalety: nowe odmiany roślin mogą być szybko i w dużych ilościach dostarczone do sprzedaży oraz są wolne od wirusów i innych patogenów. W ten sposób rozmnaża się m.in. popularne w ogrodach gerbery, różaneczniki, liliowce, truskawki, borówkę amerykańską, dereń jadalny, anturium.

Ta metoda jest szczególnie efektywna w przypadku rozmnażania storczyków. Mają one skomplikowane więzi symbiotyczne z grzybami i do kiełkowania nasion potrzebują wsparcia ze strony grzybni. W warunkach in vitro łatwo jest zapewnić odpowiednie warunki do wzrostu grzyba, a przez to do kiełkowania i wzrostu młodych storczyków.