Rozmnażanie roślin ogrodowych – vademecum ogrodnika

Dlaczego warto samodzielnie rozmnażać rośliny ogrodowe?

Własnoręcznie wyhodowane rośliny traktowane są z większym uczuciem niż zakupiony towar. Pozostaje niezależność od oferty centrów ogrodniczych – można rozmnażać rośliny trudno dostępne, a sadzonkami obdarować jeszcze przyjaciół. Także finansowo może się to działanie opłacać: na przykład do obramowania bukszpanem jakiejś rabaty potrzebne są dziesiątki sadzonek. Natomiast materiał na sadzonki pędowe do ukorzeniania powstaje gratis podczas przycinania dużego krzewu.

Brzmi to zaskakująco, ale zasada klonowania roślin znana jest już od tysiącleci. Niczym innym jest wszak wegetatywne powielanie określonej rośliny z fragmentów pędów albo liści.

Od najdawniejszych czasów opiekunowie sławnych obiektów ogrodowych sami przeważnie rozmnażali swoje rośliny, tylko że ta ich wiedza poszła dzisiaj w zapomnienie. Istnieją rożne metody, od prostego podziału bylin, przez sadzonki pędowe i skomplikowane techniki szczepienia, do specjalnego rozmnażania in vitro, możliwego w laboratoriach. Najważniejsza jest wiedza, jaką metodę zastosować do konkretnej rośliny. Często do celu prowadzą różne drogi. Poza tym do rozmnażania wykorzystuje się to, co przewidziała natura: nasiona. Późnym latem i jesienią można zbierać nasiona na rabatach kwiatowych i warzywnych. Oczyszczone, wysuszone i przesortowane przetrwają zimę i przydadzą się w przyszłym roku.

Bardzo pouczające może być przeżycie całego cyklu od zbioru nasion, przez wysiew, kiełkowanie, wzrost, kwitnienie i ponowne dojrzewanie nasion. Nie każde ziarno wykiełkuje, niektóre młode rośliny mogą rozczarować, ale niektóre przewyższą jakością pokolenie rodziców.

Rośliny ogrodowe – rozmnażanie wegetatywne i generatywne

Różnica między tymi metodami polega na sposobie dziedziczenia przez młodą roślinę cech rośliny macierzystej. Przy rozmnażaniu wegetatywnym powstaje genetyczna kopia rośliny, razem ze wszystkimi jej właściwościami. Rozmnażanie generatywne z nasion tworzy nową kombinację cech roślin-rodziców. Pożądane cechy rośliny zostają w tej metodzie utracone, podczas gdy ukorzenianie pędów albo szczepienie zachowuje określoną odmianę przez całe lata.

Brzmi to zaskakująco, ale zasada klonowania roślin znana jest już od tysiącleci. Niczym innym jest wszak wegetatywne powielanie określonej rośliny z fragmentów pędów albo liści. Już w starożytności uzyskiwano i uprawiano określone odmiany owoców. Nawet dosyć skomplikowane i technicznie trudne szczepienie drzewek praktykowano u nas od średniowiecza. Jeszcze dzisiaj istnieje na przykład stara odmiana jabłoni 'Złota Reneta’ (‘Goldparmäne’), która powstała prawdopodobnie w 1510 roku w Normandii.

Rozmnażanie generatywne z nasion odgrywa jednak dużą role. Niektóre rośliny, również ogrodowe jednoroczne, są uprawiane tylko z nasion. To samo dotyczy prawie wszystkich gatunków i odmian warzyw ogrodowych. Również tutaj ważne jest uzyskiwanie roślin jednorodnych genetycznie. Przy rozmnażaniu z nasion trzeba na przykład uważać, aby w procesie zapylania brały udział jedynie rośliny z pożądanych odmian, a czystość nasion nie została zakłócona.

Rozmnażanie generatywne jest też podstawą do uzyskiwania nowych hybryd. Określone gatunki są wzajemnie krzyżowane, a wyhodowane z nasion nowe pokolenia poddawane długiej selekcji z nadzieją, że uda się otrzymać roślinę o nowych, niespotykanych właściwościach, na przykład niezwykłym kolorze albo odporności na określone choroby.

Rozmnażanie roślin ogrodowych z nasion

Jeżeli roślina tworzy nasiona, jej kwiaty zostały zwykle zapylone pyłkiem innego egzemplarza tego samego gatunku. Pszczoły, trzmiele albo wiatr mają w tym procesie swój udział. Nasiona posiadają więc kombinację genetyczną dwóch roślin macierzystych, a ich potomstwo nigdy nie będzie identyczne, jak rodzice. W naturze sprzyja to genetycznej różnorodności, ale w ogrodzie może mieć niepożądane skutki. Na przykład orlik albo stokrotka o dużych, pełnych kwiatach, kiedy sama wysieje się w ogrodzie jest z roku na rok mniejsza i mniej okazała. Podobnie cukinia wyhodowana w ogrodzie z zebranych nasion, wygląda wprawdzie podobnie, ale ma gorzki smak. Szczególne właściwości odmiany zostały poprzez generatywne rozmnażanie utracone – w młodych roślinach ujawniły się cechy odległych przodków, a nie rośliny macierzystej. Z tego powodu wiele roślin ogrodowych, zarówno ozdobnych, jak i owocowych, można rozmnażać jedynie wegetatywnie.

Wysiew nasion jako metoda rozmnażania roślin w ogrodzie odgrywa rolę przede wszystkim w przypadku gatunków botanicznych krzewów i bylin, jak również kwiatów i warzyw jednorocznych.

Rozmnażanie roślin przez podział i odkłady

Wiele roślin rozmnaża się wegetatywnie w sposób samoczynny, tworząc rozłogi, kłącza albo gotowe sadzonki. Należą do nich na przykład uprawiane w ogrodach truskawki, bambus, rokitnik, sumak, bez i mnóstwo bylin.

Ukorzenione odkłady oddziela się ostrym szpadlem od rośliny macierzystej i sadzi na nowym miejscu. Wiele bylin i traw ozdobnych tworzy w swoim otoczeniu odrosty z kłączy albo korzeni. Wystarczy takie gniazdo roślin wykopać, podzielić na części i rozsadzić. Dzielenie jest dla wielu bylin jednocześnie zabiegiem odmładzającym. Bez tego, na przykład pysznogłówka albo jeżówka po latach starzeją się i przestają kwitnąć.

Kwiaty cebulowe, jak narcyzy czy tulipany, tworzą na dobrych siedliskach każdego roku małe cebulki przybyszowe, które można po prostu wykopać, oddzielić od macierzystych i posadzić na nowej rabacie. Najlepszą porą na podział kwiatów wiosennych i letnich jest okres po kwitnieniu. Kwiaty jesienne dzieli się najlepiej wiosną.

Rozmnażanie roślin ogrodowych z sadzonek pędowych

Jest to najważniejsza metoda rozmnażania wegetatywnego. Działa w przypadku wielu krzewów i bylin i udaje się nawet początkującym ogrodnikom. Sadzonki przygotowuje się latem z młodych pędów. Umieszcza się je w doniczkach albo pojemnikach z ziemią i przykrywa folią, aby nie wysychały. Kawałki pędów wytwarzają własne korzenie i stają się samodzielną rośliną. Sadzonki mogą być przygotowane w różny sposób.

Rozmnażanie roślin przez szczepienie

Szczególnym przypadkiem rozmnażania wegetatywnego jest szczepienie. Dwie rośliny są łączone w jedną, przy czym pęd szlachetnej odmiany, tzw. zraz, jest łączony z podkładką – ukorzenionym drzewkiem dzikiego gatunku. Szczepienie stosuje się przede wszystkim do drzew owocowych i ozdobnych. Drzewa ozdobne szczepi się, jeśli mniej kosztowna metoda rozmnażania z sadzonek nie daje zadowalających wyników. Natomiast w przypadku drzew owocowych podkładka pełni szczególną rolę, a mianowicie wpływa na wzrost późniejszego drzewa. Na przykład, specjalnie wyhodowana, wolno rosnąca podkładka sprawi, że jabłoń o małej koronie będzie łatwiejsza do pielęgnacji i zbiorów.

Rośliny ogrodowe – rozmnażanie in vitro

Stosunkowo młodą, chociaż badaną od kilkudziesięciu lat metodą jest rozmnażanie roślin in vitro. W sterylnych warunkach powstają nowe rośliny z małych skrawków tkanki twórczej (merystem). Komórki tworzące tę tkankę mają ogromny potencjał regeneracyjny i pełną informację genetyczną, pozwalającą na odtworzenie kompletnego organizmu rośliny. Potrzebna jest specjalna pożywka wspomagająca podział komórek i tworzenie korzeni.

Metoda in vitro jest bardzo kosztowna i trudna, ale ma dwie poważne zalety: nowe odmiany roślin mogą być szybko i w dużych ilościach dostarczone do sprzedaży oraz są z całą pewnością wolne od wirusów i innych patogenów. W ten sposób rozmnaża się m.in. popularne w ogrodach gerbery, różaneczniki, liliowce, truskawki, borówkę amerykańską, dereń jadalny, anturium i inne rośliny ogrodowe.

Ta metoda jest szczególnie efektywna w przypadku rozmnażania storczyków. Mają one skomplikowane więzi symbiotyczne z grzybami i do kiełkowania nasion potrzebują wsparcia ze strony grzybni. W warunkach in vitro łatwo jest zapewnić odpowiednie warunki do wzrostu grzyba, a przez to do kiełkowania i wzrostu młodych storczyków.