Lawenda - uprawa, pielęgnacja, odmiany, przycinanie

1. Lawenda – charakterystyka i odmiany

Lawenda stała się dzisiaj jedną z najbardziej ulubionych roślin ogrodowych. Przypomina nam pobyt nad Morzem Śródziemnym albo w Prowansji i budzi miłe wspomnienia. Jest dostępna w gatunkach i odmianach odpowiednich do każdego zastosowania. To idealna roślina na kwitnące rabaty, na tło dla innych roślin, do uprawy w doniczkach w domu i na balkonie. Wybierając tę ozdobną i pachnącą roślinę doprawy, należy zwrócić na odmiany zimotrwałe i mrozoodporne. Pielęgnowane na słonecznym, ciepłym i suchym stanowisku są w stanie przetrwać nawet 20-30 lat.

Lawenda stała się dzisiaj jedną z najbardziej ulubionych roślin ogrodowych. Przypomina nam pobyt nad Morzem Śródziemnym albo w Prowansji i budzi miłe wspomnienia.

Większość gatunków lawendy rośnie jako zimozielone krzewinki, o mniej lub więcej zdrewniałych łodygach. Liście mają przeważnie szarozielone, kutnerowate (gęste, drobne włoski). Łodyga lawendy, jak wszystkich gatunków jasnotowatych, jest czworokanciasta. Paleta kolorów kwiatów sięga od wszystkich odcieni błękitu, przez fiolet, róż do bieli.

Oto kilka gatunków lawendy, które przysparzają niewiele problemów związanych z zimowaniem w naszym regionie:

• Lawenda wąskolistna (Lavandula angustifolia). Klasyka pośród odmian lawendy. Zimozielony ozdobny krzew, dorastający do 60-80 cm. Kwiaty niebieskofioletowe na długich kłosach. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
• Lawenda pośrednia (Lavandula x intermedia). Nazywana lawendyną. Liście ma intensywnie zielone, kwiaty jasnofioletowe. Dorasta do metra wysokości.
• Lawenda francuska (Lavandula stoechas). Krzewinka o wysokości 0,3-1 m. Ciemnofioletowe, małe kwiatki tworzą kłos zakończony kilkoma dużymi, inaczej wybarwionymi podsadkami (listkami).
• Lawenda wełnista (Lavandula lanata). Owłosione liście przypominają wełnę. Mają srebrzysty połysk. Jasnofioletowe do ciemnofioletowych kwiaty rozwijają się w górnej części kłosa. Dorasta do 50-70 cm.
• Lawenda wielodzielna (Lavandula multifida). Liście ma podwójnie pierzaste. Kwiaty jasnoliliowe pachną oregano. Krzewinka do 50 cm wysokości.
• Lawenda spika (Lavandula latifolia). Nazywana też szerokolistną albo hiszpańską lawendą. Dorasta do 80 cm. Kwiaty niebieskofioletowe na krótkich kłosach.

Lawendowe rabaty w ogrodzie wymagają osłony przed zimą. Wahające się temperatury, śnieg, odwilż i deszcz są dla nich bardzo szkodliwe.

2. Jak i kiedy sadzić lawendę w ogrodzie?

Lawenda pochodzi z górzystych regionów wokół Morza Śródziemnego. Dziko rośnie w wyższych położeniach między 1500 i 2000 m. Wymagania ma skromne, ale za to dosyć specyficzne. Muszą być spełnione, aby lawenda dobrze rosła w ogrodzie, na balkonie albo tarasie. Rośnie powoli i również jej korzenie potrzebują z reguły miesięcy, aby dobrze się rozrosnąć. Dlatego ważne jest stosunkowo wczesne wysadzanie sadzonek.

Rośnie powoli i również jej korzenie potrzebują z reguły miesięcy, aby dobrze się rozrosnąć. Dlatego ważne jest stosunkowo wczesne wysadzanie sadzonek.

Mają wówczas dosyć czasu, aby przygotować się na nadejście zimy. Dobrze wyrośnięte młode rośliny są w zasadzie wystarczająco niewrażliwe na kilka wiosennych przymrozków. Małe, młode sadzonki można wysadzać do gruntu dopiero po ostatnich spadkach temperatury - o czym piszemy w osobnym artykule o pracach w ogrodzie na wiosnę.

Sadzonki i siewki lawendy

Sadzonki pojemnikowe można sadzić od końca marca do połowy maja, a większe rośliny nawet wcześniej. Odstęp miedzy sadzonkami powinien wynosić 40 do 60 cm (w zależności od gatunku i odmiany). Po posadzeniu lawendę należy obficie podlać, ale bez tworzenia zastoju wody.

Sadzonki wyhodowane z nasion można sadzić w ogrodzie dopiero wtedy, gdy zniknie niebezpieczeństwo nocnych przymrozków. Młode rośliny są bardzo wrażliwe i nie zniosą ani mrozu, ani upału. Najlepiej jest przyzwyczajać je stopniowo do warunków zewnętrznych. Do gruntu sadzi się je od połowy maja. Dobrze jest wybrać do tej pracy dzień pochmurny, nawet deszczowy, ale nigdy upalny.

Odstęp sadzenia, zależnie od odmiany, trzeba zachować od 40 do 60 cm. Po posadzeniu należy glebę utrzymywać początkowo przez cały czas wilgotną. Kiedy pojawią się nowe pędy, lawendę podlewa się dopiero po podeschnięciu podłoża.

3. Uprawa i pielęgnacja lawendy w ogrodzie: krok po kroku

Liście lawendy są najczęściej szarozielone, szarosrebrzyste i często owłosione. Ten wygląd świadczy o tym, że roślina lubi miejsca nasłonecznione albo nawet w pełnym słońcu. Podłoże powinno być raczej piaszczyste i zasadowe. Lawenda dobrze rośnie jednak również na normalnych, pulchnych glebach ogrodowych. Nieprzydatne są natomiast miejsca wilgotne, gdzie mogą się tworzyć zastoje wody.

Ulubioną kombinacją roślin w ogrodzie są róże i lawenda. Optycznie harmonizują te dwie rośliny znakomicie.

Ulubioną kombinacją roślin w ogrodzie są róże i lawenda. Optycznie harmonizują te dwie rośliny znakomicie. Lawenda dostarcza tonów błękitu, których różom właśnie brakuje. Również kombinacja zapachów obu kwiatów jest niezwykle efektowna. Jednak na pierwszy rzut oka takie sąsiedztwo wydaje się niemożliwe. Obie rośliny stawiają zupełnie różne wymagania, co do stanowiska. Róże preferują próchniczne, gliniaste gleby z dobrą zdolnością gromadzenia wody. Lawendy natomiast, przywykłe do śródziemnomorskich warunków, wolą podłoże zdecydowanie suchsze, bardziej pulchne i piaszczyste.

Dlaczego więc to teoretycznie sprzeczne sąsiedztwo jednak funkcjonuje? Sekret tkwi w różnej budowie systemu korzeniowego obu roślin. Róże mają korzenie sięgające głęboko w głąb ziemi, natomiast lawenda rozwija korzenie w górnej warstwie gleby. W ten sposób róże i lawendy nie muszą ze sobą konkurować. Aby mimo wszystko nie wchodziły sobie w drogę, odstęp między nimi powinien wynosić co najmniej jeden metr.

Lawenda powinna być regularnie przycinana, aby jej podstawa zbytnio nie zdrewniała. Pozostanie wtedy długo witalna i kwitnąca. Lawenda kwitnie od czerwca do sierpnia. Dla możliwie gęstego rozgałęzienia roślin powinno się lawendę przyciąć już wiosną. Dobrą porą na ten zabieg jest czas między ostatnim przymrozkiem i początkiem rozwoju pędów. Najlepiej jest przyciąć do dwóch trzecich długości pędów. Poza tym usuwa się zdrewniałe i uschnięte pędy zeszłoroczne.

Aby pobudzić kompaktowy wzrost lawendy, powinno się jej pędy przyciąć po raz drugi bezpośrednio po zakończeniu fazy kwitnienia. W żadnym wypadku nie wolno tym razem ciąć starego drewna. Powstałoby niebezpieczeństwo, że w tym miejscu nowy pęd już nigdy nie wyrośnie.

Lawenda powinna być regularnie przycinana, aby jej podstawa zbytnio nie zdrewniała. Pozostanie wtedy długo witalna i kwitnąca.

Po cięciu można przez cztery tygodnie, raz w tygodniu, stosować zasilanie nawozem organicznym. Później nawożenie jest zbędne, ponieważ lawenda woli glebę niezbyt żyzną. Gdyby ogrodnik spóźnił się z tym cięciem aż do końca lata, powinien wówczas poczekać z zabiegiem do następnej wiosny. Niezahartowane młode pędy mogą zimą łatwo przemarznąć.

We właściwym czasie wykonane drugie cięcie ma bardzo praktyczne znaczenie. Lawenda może dzięki temu zakwitnąć ponownie. Długie łodygi kwiatowe powinny być usunięte, zanim roślina wytworzy nasiona. Oszczędza się jej w ten sposób niepotrzebnego wydatku energii. Innych zabiegów pielęgnacyjnych lawenda nie wymaga, co świadczy o tym, że roślina nie jest trudna w uprawie w ogrodzie.

4. Lawenda w doniczce – jak pielęgnować?

Zarówno jednobarwna, jak i kolorowa mieszanka odmian lawendy w doniczce stanowi doskonałą ozdobę, na dodatek wyjątkowo łatwą w uprawie. Nie każdy jest właścicielem dużego ogrodu, ale każdy może roślinami w doniczkach, pojemnikach i skrzynkach ożywić swój balkon albo taras. Taka uprawa roślin ozdobnych jest bardzo praktyczna. Pojemniki są mobilne, dają się dowolnie komponować i wciąż na nowo ustawiać. Lawendę można z powodzeniem uprawiać razem z innym śródziemnomorskimi ziołami, jak tymianek, rozmaryn, laur albo oregano. Mają one podobne wymagania, co do światła, gleby, podlewania i nawożenia.

Zarówno jednobarwna, jak i kolorowa mieszanka odmian lawendy w doniczce stanowi doskonałą ozdobę, na dodatek wyjątkowo łatwą w uprawie.

Na tarasie, czy na balkonie, lawenda potrzebuje słonecznego miejsca. Im więcej słońca, tym lepiej, chociaż jest też stanie wytrzymać kilka godzin dziennie w cieniu. Jako substrat może być użyta zwykła ziemia do kwiatów, ale najlepiej z domieszką piasku, żwiru i odrobiny wapnia. Lawenda reaguje bardzo negatywnie na zastój wody w doniczce.

Pielęgnacja lawendy doniczkowej jest bardzo prosta. Trzeba ją tylko regularnie podlewać, chociaż wybaczy też krótkotrwałe przesuszenie. Nie jest w swojej ojczyźnie przyzwyczajona do zbyt żyznej gleby, dlatego nawożenie tej rośliny w doniczce trzeba stosować bardzo oszczędnie. Objętość doniczki albo skrzynki balkonowej jest ograniczona, z tego powodu trzeba lawendę co dwa-trzy lata przesadzać do nowego podłoża. Wielkość krzewu da się łatwo kontrolować poprzez przycinanie.

Pielęgnacja lawendy doniczkowej jest bardzo prosta. Trzeba ją tylko regularnie podlewać, chociaż wybaczy też krótkotrwałe przesuszenie.

Po przekwitnieniu lawendę należy przyciąć, wtedy może zakwitnąć jeszcze raz. Może zimować na balkonie pod warunkiem, że będzie odpowiednio osłonięta. Zimą również nie należy zapominać o podlewaniu, tak aby bryła korzeniowa pozostawała stale lekko wilgotna. Z nawożenia trzeba całkowicie zrezygnować. Do uprawy w doniczce najlepiej nadają się nisko rosnące, krzaczaste odmiany lawendy.

5. Właściwości i zastosowanie lawendy

Niewiele jest roślin o tak wszechstronnym zastosowaniu, jak lawenda. Jest nie tylko piękną rośliną ozdobną, ale też doskonałym zielem użytkowym. Jako środek zapachowy używana jest lawenda w licznych wyrobach kosmetycznych. Jako przyprawa kuchenna nadaje wielu potrawom śródziemnomorskim pikantnej nuty, a jako zioło lecznicze pomaga od wieków na różne dolegliwości. Lawenda potrafi również odstraszać kleszcze.

Lawenda - roślina lecznicza?

W tej roli lawenda posiada długą i pełną wrażeń historię. Rzymianie, Egipcjanie i Grecy uważali lawendę prawie za święte zioło. W rzymskim wojsku roślina była stosowana jako środek na rany oraz stymulant. Ziele i jego właściwości lecznicze znane też były w innych krajach europejskich. Uprawiano lawendę w ogrodach przyklasztornych. Hildegarda z Bingen (1098-1179), słynna wizjonerka i uzdrowicielka, przepisywała lawendę na dolegliwości płuc i wątroby oraz na nastroje psychiczne. Z kolei Paracelsus (1493-1541), lekarz i przyrodnik, znał jej uspokajające działanie i stosował ziele lawendy jako środek uspokajający oraz w leczeniu chorób serca i układu trawienia. W średniowiecznych zielnikach lawenda jest zalecana m.in. na paraliż, skurcze, dolegliwości żołądkowe, jak również choroby wątroby i śledziony. Poza tym stosowano lawendę przy leczeniu chorób zębów i bólach w czasie ciąży.

Hildegarda z Bingen (1098-1179), słynna wizjonerka i uzdrowicielka, przepisywała lawendę na dolegliwości płuc i wątroby oraz na nastroje psychiczne.

Dzisiaj lawenda znajduje zastosowanie przede wszystkim w stanach nerwowego niepokoju, lekkiej depresji, bezsenności oraz jako lekki środek uspokajający. Odpowiedzialne za te działania są olejki eteryczne zawarte w zielu lawendy. Inne lecznicze składniki tej rośliny działają przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybowo, rozkurczowo oraz żółciopędnie.

Jak wykorzystać lawendę w kuchni?

Kwiaty lawendy, to nie tylko charakterystyczny zapach, ale też jadalna dekoracja o ziołowo-korzennym smaku. Specyficzną nutę nadaje lawenda potrawom z jagnięciny, ale też z ryb i kurcząt. Liście lawendy dodawane są do serów o wyrafinowanym smaku. Lawenda jest też obecna w mieszance ziół prowansalskich.

Lawenda jako ziele miłosne?

W „Gart der Gesundheit”(Ogród zdrowia), zielniku z 1485 roku, lawendę przedstawiono jako tę, która „grzeszne żądze usuwa”, ale mimo to znana była powszechnie jako roślina miłosna. Jest symbolem tajnego porozumienia w miłości. Gałązka lawendy włożona pod poduszkę ukochanej osoby, budzi w niej romantyczne uczucia. Kilka świeżych płatków kwiatów dodanych sosu działa pobudzająco.

6. Co zrobić, gdy lawenda choruje?

Ze względu na wysoką zawartość olejków eterycznych, mszyce, przędziorki i inne szkodniki owadzie unikają lawendy. Mało tego, intensywnie pachnąca lawenda może być naturalnym środkiem przeciwko szkodnikom na sąsiednich roślinach. Jednak osłabione rośliny bywają często opanowane przez grzyby. Szczególnie zastój wody albo ogólnie biorąc nadmierna wilgotność gleby jest dla lawendy dużym problemem. Wilgoć prowadzi do tego, że korzenie gniją i zamierają. W paradoksalny sposób rośliny schną wtedy na skutek niedostatku wody doprowadzanej do części nadziemnej. Chore i osłabione rośliny są podatne na grzyby, które szybko doprowadzają je do śmierci.

Ze względu na wysoką zawartość olejków eterycznych, mszyce, przędziorki i inne szkodniki owadzie unikają lawendy.

Najlepszym środkiem zapobiegawczym jest zastosowanie drenażu i odpowiednie podlewanie lawendy. Kiedy jednak zdarzy się nieszczęście i korzenie zaczynają gnić, można czasem, przy odrobinie szczęścia, uratować roślinę. Trzeba ją wykopać wraz z bryłą korzeniową, oczyścić i usunąć uszkodzone korzenie, a następnie przesadzić w świeżą, suchą ziemię. I mało podlewać!