Cytrusy w doniczce - wymagania, nawożenie, pielęgnacja

Pochodzenie cytrusów

Rodzaj botaniczny cytrus (Citrus) należy do rodziny rutowatych i obejmuje ponad 20 gatunków. Z klasyfikacją tych roślin sprawa nie jest prosta, ponieważ cytrusy są uprawiane już od kilku tysięcy lat, a na dodatek posiadają wyjątkową łatwość mieszania się gatunków i jeszcze zdolność do rozmnażania bezpłciowego (apomiksja). Dlatego istnieje mnóstwo odmian hybrydowych, które kiedyś uważano za odrębne gatunki. Różnorodność dzisiejszych roślin cytrusowych pochodzi prawdopodobnie tylko od trzech gatunków, a mianowicie cytronu (Citrus medica), mandarynki (Citrus reticulata) oraz pomelo (Citrus maxima).

Pierwotny obszar występowania różnych gatunków drzew cytrusowych leży w tropikalnych i subtropikalnych regionach Azji Południowo-Wschodniej. Istnieją dowody na to, że w Chinach już 800 lat p.n.e. uprawiano mandarynki (Citrus reticulata), kumkwaty (Citrus japonica) i pomarańcze olbrzymie (Citrus maxima). W tym samym czasie w Indiach znana była cytryna-prawdopodobnie hybryda limy (Citrus aurantifolia) z cytronem - i cytron (Citrus medica). Pierwsze rośliny cytrusowe dotarły około IV wieku p.n.e. przez Persję do Grecji. Stamtąd rozprzestrzeniły się te, a później kolejne gatunki i odmiany na cały region Morza Śródziemnego.

Wygląd i wzrost

Cytrusy są zwykle wiecznie zielonymi krzewami lub niewysokimi drzewami, dorastającymi do 5-25 m wysokości. Typowe dla nich są zielone i kanciaste młode gałęzie, podczas gdy starsze zaokrąglają się, a kora na nich przybiera szarą barwę. Pędy mogą posiadać kolce. Naprzemianległe, ciemnozielone liście są skórzaste i owalne do podłużnych. Niektóre gatunki, na przykład papeda (limonka kaffir) (Citrus hystrix), mają poszerzone i oskrzydlone ogonki liściowe.

Obupłciowe kwiaty są białe albo różowe i wyrastają przeważnie w niewielkich skupieniach w kątach liści, rzadziej na końcach pędów. Pachną i wydzielają aromatyczne olejki. Poprzez destylację świeżych kwiatów pomarańczy słodkiej (Citrus x sinensis) i pomarańczy gorzkiej (Citrus x aurantium) uzyskuje się tak zwany olejek neroli. Ma on niezwykle oryginalny, świeży i intensywny zapach, a jego nazwa pochodzi od włoskiej miejscowości Nerola. Olejek neroli jest używany wyłącznie do produkcji ekskluzywnych perfum i środków pielęgnacji skóry. Okres kwitnienia zaczyna się z reguły po zakończeniu pory chłodniejszej. Uprawiane u nas w doniczkach cytrusy kwitną w różnych porach w zależności od warunków zimowania i intensywności owocowania. Nowe kwiaty są zawiązywane przez roślinę, kiedy zostaną zebrane istniejące owoce. Wyjątek stanowi cytryna (Citrus limon), wspomniana wyżej hybryda, która może kwitnąć i owocować jednocześnie.

Owoce roślin cytrusowych różnią bardzo pod względem formy w zależności od gatunku i odmiany, ale wszystkie są pod względem botanicznym jagodami. Ogólnie biorąc są one kuliste do lekko wydłużonych, końce mają tępo zaokrąglone albo z wystającym czubkiem. Kuriozalny wyjątek stanowi odmiana cytronu Citrus medica var. sarcodactylis (uważana przez niektórych za kultywar) zwana „ręką Buddy”. Odznacza się wielokrotnie podzielonymi owocami z wyrostkami przypominającymi palce. Są one rozdzielone praktycznie do podstawy, co czyni owoc podobnym do ręki człowieka. Ta anomalia rozwoju owoców jest prawdopodobnie uwarunkowana defektem genetycznym.

Skóra owoców cytrusowych jest żółta, zielona lub pomarańczowa i zawiera liczne gruczoły z olejkiem. Miąższ składa się z ośmiu do dwunastu segmentów i zawiera 10-40 nasion. Wiele odmian hodowlanych (kultywarów) dojrzewa w formie owoców bez nasion.

Stanowisko i podłoże

Rośliny cytrusowe uchodzą za charakterystyczne dla śródziemnomorskiego wystroju ogrodu, ponieważ jak chyba żadne inne ucieleśniają styl życia Południa. Już w okresie baroku były kolekcjonowane i uprawiane w specjalnych oranżeriach przez zamiłowanych w ogrodnictwie magnatów.

Liczne gatunki i odmiany są również dzisiaj uprawiane jako rośliny doniczkowe. W czasie wolnym od mrozów, czyli od połowy kwietnia do października/listopada, mogą (a nawet powinny) przebywać na świeżym powietrzu. Potrzebują tam stanowiska słonecznego, ale takiego, na którym ich bryła korzeniowa nie ulegnie przegrzaniu. To się zdarza, kiedy pojemnik w ciemnym kolorze z cytrusem stoi godzinami w palącym słońcu. Ziemia nagrzewa się i korzenie ograniczają swoją aktywność, a to oznacza, że nawet przy dostatecznej wilgotności podłoża nie są w stanie czerpać z niego wody i zasilać liście. W rezultacie widać więdnięcie liści.

Przed nadchodzącym mrozem cytrusy muszą być przeniesione do kwatery zimowej. Jasny, wolny od mrozu ogród zimowy może być dla nich całorocznym miejscem pobytu. Słabo rosnące rośliny cytrusowe jak pomarańcza mirtolistna (Citrus aurantium var. myrtifolia) mogą przez okrągły rok stać na parapecie okiennym, chociaż to stanowisko nie jest idealne.

Egzotyczne owoce różnych gatunków cytrusów są jadalne, jednak uprawiane w doniczkach rośliny mają przede wszystkim wartość dekoracyjną. Liście limonki kaffir nadają się jako przyprawa do potraw tajskich.

Jako substrat dla cytrusów nie nadaje się czysta ziemia torfowa. Idealnie jest, jeśli mniej więcej jedną trzecią podłoża stanowią dodatki mineralne, jak kawałki lawy, keramzyt albo żwir i gruby piasek. W handlu jest wprawdzie dostępna gotowa ziemia do cytrusów, mimo to powinno się jej skład wziąć pod lupę i uzupełnić w razie potrzeby.

Kilka uwag co do stanowiska dla cytrusów:

• Latem wymarzone są miejsca w pobliżu murów albo ścian domów, ponieważ tam gromadzi się ciepło i tworzy korzystny dla śródziemnomorskich roślin mikroklimat.
• Rośliny cytrusowe, jeśli to możliwe, nie powinny stać przez cały rok w mieszkaniu. Jako miłośnicy słońca potrzebują maksymalnej dawki światła. Niektóre odmiany tolerują letni pobyt w domu lepiej, inne gorzej. Przy właściwej pielęgnacji możliwa jest uprawa kumkwatu, kalamondynki albo cytryny Meyera jako doniczkowej rośliny ozdobnej. Zasadniczo trzeba jednak większość cytrusów wystawiać na zewnątrz od maja do pierwszych mrozów. 
• Trzeba zwracać uwagę na stopniowe przyzwyczajanie roślin do warunków zewnętrznych. Liście muszą się przyzwyczaić do wzmożonego promieniowania UV. Także po zimowaniu ważny jest ten okres przejściowy. 
• Rośliny cytrusowe tolerują krótkotrwałe spadki temperatury w okolice 0°C, niemniej jednak trzeba w porę przenieść je do pomieszczenia zimowego. Zwłaszcza w okresie deszczowym z dzienną temperaturą około 5°C rośliny śródziemnomorskie cierpią i potrzebują osłoniętego miejsca.

Podlewanie roślin cytrusowych

Większość cytrusów pochodzi ze stale wilgotnych regionów monsunowych, dlatego w okresie wegetacyjnym powinny być zawsze równomiernie zaopatrywane w wodę. Łatwo przy tym o błąd. Zapotrzebowanie na wodę zależy znacząco od temperatury powietrza, nasłonecznienia, wielkości rośliny, objętości doniczki i składu podłoża. W słoneczne dni najlepiej podlewać cytrusy codziennie. Rośliny nie znoszą zastoju wody; po pół godzinie trzeba koniecznie wylać nadmiar z podstawki. Całkowite przeschnięcie ziemi też jest niedopuszczalne. Podczas zimowania w chłodnym pomieszczeniu wystarczy zwykle jedno podlewanie w miesiącu. Rozpowszechniona opinia, że do podlewania cytrusów trzeba stosować miękką wodę względnie deszczówkę, nie jest potwierdzona. Badania wykazały, że zapotrzebowanie roślin cytrusowych na wapń jest naprawdę wysokie. Dlatego najlepiej jest podlewać je średnio twardą wodą z kranu. W okresie wzrostu cytrusy potrzebują dużo składników odżywczych.

Nawożenie cytrusów

Zasilanie roślin cytrusowych w składniki pokarmowe rozpoczyna się wraz z początkiem rozwoju pędów wiosną, a więc około marca. W tym celu podaje się raz albo dwa razy w tygodniu nawóz płynny, albo nawóz o przedłużonym działaniu zgodnie z zaleceniami producenta. Do optymalnego nawożenia cytrusów potrzebny jest następujący zestaw składników w litrze nawozu: 10 g azotu (N), 1 g fosfatu (P2O5), 8 g potasu (K2O), 1 g magnezu (MgO) i 7 g wapnia (CaO). W korzystnych warunkach stanowiskowych, przykładowo w ogrodzie zimowym, cytrusy rosną przez okrągły rok. W takim wypadku potrzebują nawożenia również zimą.

Przesadzanie roślin cytrusowych

Roślinom cytrusowym zmienia się doniczkę dopiero wtedy, gdy cała ziemia przerośnie drobnymi korzeniami. Nowe naczynie powinno być tylko trochę większe od poprzedniego. Odpowiednią porą do tego zabiegu jest marzec albo kwiecień, zanim roślina rozwinie nowe pędy. Późną jesienią i zimą, w okresie spoczynku wegetacyjnego, nie należy cytrusów przesadzać, ponieważ nie tworzą wówczas nowych korzeni i mogłoby dojść do uszkodzenia istniejącego systemu korzeniowego.

Przycinanie roślin cytrusowych

Jako rośliny wolno rosnące i wiecznie zielone cytrusy nie są skłonne do przycinania. Usuwać należy tylko pędy i gałęzie obumarłe, zdrowe usuwa się albo skraca ze względów estetycznych, aby uzyskać określoną formę drzewka. Wykonując zabieg, trzeba zachować dużą ostrożność, ponieważ złego ruchu w tym wypadku nie da się już cofnąć.