Jak pielęgnować bonsai w domu?

Czym jest bonsai?

Istnieje rozpowszechniona opinia, że uprawa bonsai jest dla ogrodników-amatorów zbyt trudna. Tak naprawdę, przy zachowaniu podstawowych zasad, może się udać nawet początkującym miłośnikom roślin. Bonsai jest określeniem nie tyle samej rośliny, ile specyficznej, japońskiej sztuki formowania różnych gatunków. 

Istnieje wiele gatunków, które nadają się do tworzenia bonsai w domu. Należą do nich m.in.:

• figowiec (Ficus);
• karmona (Carmona);
• sageretia (Sageretia);
• szeflera (Schefflera);
• ligustr (Ligustrum);
• grubosz (Crassula).

Pielęgnowanie bonsai w domu różni się od pielęgnacji zwykłych roślin doniczkowych. Podstawową różnicą jest wielkość doniczki.

Najłatwiejszy do pielęgnacji i dlatego często wybierany na bonsai jest figowiec, znany też jako fikus.

Pielęgnowanie bonsai w domu różni się od pielęgnacji zwykłych roślin doniczkowych. Podstawową różnicą jest wielkość doniczki. Bonsai sadzi się do małego pojemnika i z tego powodu ma ono bardzo ograniczoną możliwość dostępu do wody i składników odżywczych. Poza tym drzewa tropikalne są przyzwyczajone do dużej ilości światła i wysokiej wilgotności. Stosunkowo trudno jest stworzyć podobne warunki w domu.

Bonsai – stanowisko i podłoże

Stanowisko, które ma być przeznaczone do pielęgnowania bonsai, zależy przede wszystkim od gatunku drzewa. W przypadku wariantu domowego trzeba zwrócić uwagę na stałe, optymalne oświetlenie, na przykład na parapecie okiennym z nasłonecznieniem przez 12 godzin dziennie. Szczególnie ważna jest wilgotność powietrza, która do optymalnej uprawy powinna wynosić co najmniej 70%. Drzewko czuje się najlepiej w zakresie temperatur powietrza od 15 do 30°C.

Zwłaszcza w okresie letnim roślina powinna być chroniona przed bezpośrednimi promieniami słońca, na przykład markizą, w przeciwnym razie mogą nastąpić uszkodzenia liści. Zimą natomiast naturalne oświetlenie może być niedostateczne i trzeba wesprzeć się dodatkową lampą. Aby w okresie zimowym chronić bonsai przed suchym powietrzem centralnego ogrzewania, trzeba ustawiać obok naczynie z wodą.

Rodzaj substratu użytego do uprawy bonsai zależy przede wszystkim od wieku drzewka:

• młode bonsai – iglaste: mieszanka humusu, piasku i torfu;
• młode bonsai – liściaste: humus, piasek, wyższy udział torfu, ziemia Kiryu (japońska ziemia z dużą zawartością żelaza);
• stare bonsai – iglaste: mieszanka ziemi Kiryu i akadama (czysto mineralny granulat z wulkanicznej gliny, pozyskiwany w japońskim regionie Kanto);
• stare bonsai – liściaste: z domieszką ziemi akadama.

W przypadku bonsai z różanecznika albo akacji powinno się dodatkowo domieszać ziemię bagienną. Osoby początkujące powinny powstrzymać się raczej od eksperymentowania ze specjalnymi mieszankami substratu i oprzeć się na dostępnej w handlu ziemi do bonsai.

Bonsai a intensywność nasłonecznienia

Dużym problemem w utrzymaniu tropikalnego bonsai w domu jest fakt, że intensywność światła jest tam znacznie mniejsza niż na zewnątrz. Wprawdzie drzewo nie uschnie od razu na skutek słabego nasłonecznienia, ale zmniejszy się jego wzrost i z czasem roślina osłabnie. Dlatego też domowe bonsai trzeba koniecznie ustawić w miejscu bardzo jasnym, najlepiej bezpośrednio przy południowym oknie.

Może się jednak okazać, że nawet okno skierowane na południe nie zawsze daje dosyć światła. Wtedy może przyjść z pomocą sztuczne doświetlenie. Potrzebna będzie lampa o odpowiednim natężeniu i składzie spektralnym (bardzo ważne przy doświetlaniu), która będzie się świecić ok. 10 godzin dziennie.

Dużym problemem w utrzymaniu tropikalnego bonsai w domu jest fakt, że intensywność światła jest tam znacznie mniejsza niż na zewnątrz.

Jaka wilgotność jest najlepsza dla bonsai?

Innym problemem, który pojawia się przy uprawie tropikalnego drzewa bonsai, jest niedostateczna wilgotność powietrza w mieszkaniu. Zwłaszcza kiedy działa centralne ogrzewanie albo klimatyzacja. Trzeba wówczas zwiększyć wilgotność w pobliżu bonsai, stawiając go nad dużym naczyniem z wodą i spryskując wielokrotnie w ciągu dnia. Pomóc może też wilgotne powietrze napływające z zewnątrz przez otwarte okno.

Podlewanie i nawożenie bonsai

Bonsai jest z założenia uprawiane w płaskich doniczkach, które mieszczą tylko niewielką ilość podłoża. Z tego względu dostarczana wilgoć jest błyskawicznie zużywana. Warto więc raz dziennie skontrolować wilgotność; początkujący mogą się kierować barwą substratu, który przy dużej wilgotności jest ciemny, a wyschnięty – staje się jasny.

Dobrym pomysłem jest przechodzenie na zmianę od ziemi suchej do wilgotnej, co pozwala na uniknięcie chorób grzybowych i uszkodzenia korzeni. Szczególnie w okresie letnim warto bonsai wielokrotnie w ciągu dnia nawadniać. Najlepiej nadaje się do tego celu odstała dobrze woda z kranu albo deszczówka. Zimą trzeba zwracać uwagę, aby woda miała optymalną temperaturę.

Do nawożenia pokojowego bonsai zaleca się przede wszystkim mineralne albo organiczne nawozy płynne z możliwie niskim udziałem azotu. Kiedy drzewko znajduje się latem w okresie największego wzrostu, konieczne jest zaopatrzenie w składniki odżywcze (co 2-3 tygodnie). Natomiast wiosną i jesienią wystarczy nawożenie raz w miesiącu.

Tropikalne gatunki bonsai otrzymują dawkę nawozu również w okresie zimowego spoczynku – maksymalnie raz w miesiącu. Drzewka subtropikalnego pochodzenia nie muszą być w tym okresie zasilane. 

Najważniejszym elementem pielęgnacji bonsai jest właściwe podlewanie. Jak często trzeba podlewać roślinę, zależy od wielu czynników, jak np. gatunek drzewa, jego wielkość, rodzaj podłoża i pojemność doniczki, pora roku, stanowisko, klimat itp.

Nigdy nie należy podlewać bonsai schematycznie. To znaczy, że lepiej w ogóle nie podlewać, gdy ziemia jest jeszcze wilgotna i poczekać, aż lekko przeschnie. Potrzeby bonsai należy traktować indywidualnie i zrezygnować z codziennego podlewania o stałej porze.

Regularne nawożenie drzewka bonsai w okresie wzrostu jest dla niego bardzo ważne. Podstawowymi składnikami każdego nawozu są: azot (N), fosfor (P), potas (K). Każdy z nich służy do innego celu. Azot wspomaga wzrost liści i pędów, fosfor odpowiada za mocny system korzeniowy, a potas – troszczy się o kwitnienie i owocowanie. Różne proporcje NPK mają zastosowanie dla różnych gatunków w różnych porach roku, co w przypadku bonsai ma pierwszorzędne znaczenie.

Przesadzanie drzewka bonsai

Aby uniknąć nadmiernego zagęszczenia bryły korzeniowej, konieczne jest regularne przesadzanie bonsai do nowej doniczki. Świeży substrat umożliwia mu wzrost i rozwój. Częstość przesadzania zależy od wielkości doniczki i gatunku drzewa. Drzewa szybko rosnące muszą być przesadzane co dwa lata (niektóre co roku). Dojrzałym egzemplarzom można zmieniać doniczkę co 3-5 lat. Do zabiegu przesadzania bonsai, podobnie jak do podlewania, nie można podchodzić rutynowo.

Jak przycinać bonsai?

Osoby początkujące powinny ograniczyć się do podstawowych zabiegów przycinania, które są ważne dla nadania roślinie odpowiedniej formy. Artystyczne cięcia można z biegiem czasu poznawać i próbować stosować w praktyce. Zabiegi przycinania są uzależnione od rodzaju drzewka; w przypadku drzew iglastych chodzi o zastąpienie długich gałęzi głównych za pomocą bocznych, krótkich. W ten sposób powstają piętrowe, gęste poduszki igieł. Jednocześnie zbyt gęste zgrupowania gałęzi muszą być przerzedzone, aby uzyskać podział na wiele małych „chmurek”. Pędy, które wyrastają poza ustaloną sylwetkę, powinny być usunięte.

Jeśli chodzi o drzewa liściaste, to na początku okresu wzrostu dostosowuje się gałęzie główne i boczne do formy bonsai. Usuwa się przeszkadzające i suche pędy, a zbyt długie odpowiednio skraca. Poprzez optymalne cięcie wpływa się pośrednio na formę rozgałęzień.

Do ważnych zabiegów należy też cięcie korzeni. Ponieważ roślina znajduje się w bardzo małej doniczce, skracanie korzeni jest niezbędne. Przy okazji usuwa się ostrożnie starą ziemię z bryły korzeniowej i skraca korzenie o jedną trzecią długości. Między częścią nadziemną i podziemną drzewka musi być zachowana równowaga. Zdecydowanie odradza się zbyt radykalne cięcia. Ostrożne i regularne przesadzanie uzupełnia konieczne zabiegi pielęgnacyjne bonsai.

Zimowanie bonsai

Optymalne zimowanie najłatwiej zapewnić pokojowemu bonsai. Subtropikalne gatunki, na przykład wiąz drobnolistny albo zastrzalin, znajdują się w tym czasie w fazie spoczynku – odpowiednie dla nich stanowiska to chłodne i jasne pomieszczenia. Temperatura powinna wahać się w granicach 5-12°C. Tropikalne gatunki natomiast, jak przykładowo figowiec, mogą mieć zimą bardziej wyrównaną temperaturę.

Bonsai a choroby i szkodniki

Jako typowe szkodniki bonsai można wymienić mszyce, które gromadzą się szczególnie na dolnych stronach liści. Te przebarwiają się z czasem na żółto, zwijają się i w końcu opadają. Do zwalczania mszyc można użyć wody z płynem do mycia naczyń, w którym zanurza się całe drzewko.

Bonsai atakuje również korówka wełnista. Szkodnik wysysa soki ze zdrewniałych części roślin, powodując miotlaste zniekształcenia pędów.

Do klasycznych szkodników bonsai należy też namiotnik jabłoniaczek. Ta ćma składa jaja na pędach rośliny. Z nich wylęgają się larwy, które żerują na liściach, w krótkim czasie prowadząc do gołożerów na drzewku.

Obok rozmaitych szkodników owadzich bonsai musi mierzyć się także z chorobami – między innymi z zarazą ogniową, chorobą bakteryjną roślin. Zdarza się też zgnilizna pędów wywołana przez grzyby i bakterie. Natomiast zgniliznę korzeni można rozpoznać po stęchłym zapachu ziemi. Tę chorobę w porę zauważoną można zwalczyć odcinając uszkodzone końce korzeni i wymieniając podłoże.                          

Przeczytaj też o formowaniu i pielęgnacji bonsai w ogrodzie.