Cisy – iglaki na lata i do cienia. Odmiany, uprawa, pielęgnacja

Cis pospolity (Taxus baccata L.) jest jedynym europejskim gatunkiem botanicznego rodzaju Taxus. Jest też najstarszym, bo będącym reliktem trzeciorzędu, i najbardziej cienioznośnym gatunkiem drzewa w Europie. Niezwykle twarde i trwałe drewno cisa było przez człowieka cenione od najdawniejszych czasów. Łuk z drewna cisowego oraz miedziany toporek z cisową rękojeścią miał przy sobie słynny Ötzi żyjący ok. 5250 lat temu w Południowym Tyrolu, którego mumię znaleziono w 1991 roku w alpejskim lodowcu.

Jak wygląda i jaką wysokość może osiągnąć cis?

Cis rośnie bardzo wolno i osiąga wiek nawet 1500 lat. Niezwykłe właściwości drewna cisowego, idealnego do wyrobu łuków i włóczni spowodowały konieczność ochrony gatunku już w XV wieku. Obecnie w Lasach Państwowych wdrażany jest program restytucji cisa pospolitego, a jego dekoracyjne walory zostały docenione przez wielu ogrodników.

Cisy tworzą najczęściej liczne krótkie, wyprostowane pnie i podłużnie owalną do okrągłej, a często też nieregularną koronę. Dorastają do 10-18 m wysokości i 8-15 m szerokości, co trwa jednak całe dziesięciolecia. Młode cisy rosną w dobrych warunkach 20-25 cm rocznie, natomiast starsze drzewa znacznie wolniej. Kora młodych pędów jest zielona, później czerwonobrązowa i łuszcząca się drobnymi płatami.

Wiecznie zielone igły cisa są równowąskie o długości 2-3 cm i szerokości 3 mm, spłaszczone, lekko wygięte. Górną stronę mają ciemnozieloną, dolną jaśniejszą i w przeciwieństwie do jodły nie są kłujące.

Kwiaty i owce cisu

Cis należy do roślin dwupiennych. To oznacza, że jeden egzemplarz rozwija tylko kwiaty żeńskie, albo tylko męskie. Rzadko się zdarza, aby na poszczególnych gałęziach wystąpiły kwiaty obu płci. Kwiaty żeńskie mają średnicę zaledwie 1,5 mm, są zielonawe i bardzo niepozorne. Męskie szyszki są nieco większe, żółtozielone i skupione po 20-30 na końcach pędów. Kwiaty rozwijają się od marca do kwietnia, nasiona zaś dojrzewają od sierpnia do września.

Owoce cisa nie są jak u innych drzew iglastych klasycznymi szyszkami, ale wyglądają jak jaskrawe, czerwone jagody. Żółtobrązowe nasiona o długości 6-7 mm i średnicy 5 mm są częściowo okryte kubkowatą, czerwoną otoczką. Co ciekawe, tylko ta czerwona otoczka jest jadalna, w przeciwieństwie do wszystkich innych części rośliny, które są trujące. Smak mają słodkawy, przypominający raczej sztuczny słodzik, niż cukier owocowy.

Stanowisko, gleba i sadzenie cisu

Półcieniste do zacienionego miejsce w ogrodzie jest dla cisa lepsze, niż słoneczne i wyeksponowane. Te drzewa należą przecież do najbardziej cienioznośnych gatunków. Chociaż cis jest zimoodporny, to podczas bardzo mroźnych, bezśnieżnych zim cierpi czasem od ostrego słońca i wysuszającego wschodniego wiatru. Znosi wprawdzie suchy klimat miejski, ale lepiej rośnie w bardziej wilgotnych położeniach.

Cisy są bardzo mało wymagające: rosną na każdej glebie, byle była przepuszczalna i bez zastoju wody. Preferują wapienne, nieco gliniaste podłoże, ale rosną też na lekkich i słabo kwaśnych, próchnicznych glebach. Nie znoszą jedynie mocno kwaśnych, torfiastych gleb.

Cisy, podobnie jak wszystkie zimozielone gatunki, które są nieco wrażliwe na mróz, należy sadzić wiosną. Jeśli ziemia nie jest zbyt zbita, nie musi być specjalnie przygotowywana. Nie powinno się tylko w żadnym wypadku sadzić cisów zbyt głęboko, ponieważ znoszą to bardzo źle.

Pielęgnacja, przycinanie i zastosowanie cisu

Jeżeli ziemia ogrodowa jest raczej lekka i piaszczysta, trzeba strefę nad bryłą korzeniową cisa regularnie posypywać dojrzałym kompostem. Unika się w ten sposób stopniowego obniżania się wartości pH gleby. Specjalne nawożenie nie jest z reguły konieczne – dawka kompostu wiosną w zupełności wystarczy. Podczas utrzymującej się długo suszy należy cisy, zwłaszcza młode, regularnie zasilać w wodę.

Więcej na temat pielęgnacji cisów przeczytasz w naszym osobnym artykule.

Cis znosi przycinanie lepiej, niż jakikolwiek inny iglak. Można skrócić nawet grube gałęzie do nagiego drewna, a on z całą pewnością odbije na nowo. Tego rodzaju bardzo radykalne cięcia stosuje się niezwykle rzadko, na przykład wobec starego żywopłotu, który przez długie lata nie był przycinany i rozrósł się nadmiernie na boki.

Cisy są ulubionymi iglakami do formowanych dużych i małych form ogrodowych. Barokowe ogrody królewskie były nie do pomyślenia bez kunsztownie strzyżonych cisów. Cenione są również dzisiaj w prywatnych ogrodach. Chociaż mają głęboki system korzeniowy, intensywnie przerastają drobnymi korzeniami wierzchnią warstwę gleby pod drzewami. Z tego względu cisy nie są idealnym sąsiedztwem dla mało odpornych na konkurencję, jak dereń albo oczar. Nad bryłą korzeniową cisa najlepiej rosną kwiaty cebulkowe i mocne byliny, jak epimedium (Epimedium), funkia (Hosta) albo bodziszek korzeniasty (Geranium macrorrhizum).

Odmiany cisu

W ciągu lat powstały liczne odmiany cisa o różnych formach wzrostu i kolorze igieł od żółtego do ciemnozielonego, na przykład:

• ‘Fastigiata Aureomarginata’
• ‘Dovastoniana’
• ‘Repandens’
• ‘Amersfoort’
• ‘Adpressa Aurea’
• ‘Green Diamond’
• ‘Overeynderi’
• ‘Dovastonii Aurea’