Czarny bez – kwiecisty i owocowy krzew o niezwykłych właściwościach
Czarny bez (Sambucus nigra) to krzew, który często rośnie na nieużytkach i przydrożach. Dla wielu osób jest rośliną mało interesującą i niewartą uwagi. Szkoda, bo czarny bez z wielkim powodzeniem może pełnić w ogrodzie funkcję dekoracyjną, a jednocześnie być źródłem kwiatów, owoców i liści o cennych właściwościach leczniczych.
Czarny bez zawsze był dla ludzi niezwykle ważną rośliną – drzewem życia i drzewem śmierci.
- Dla Celtów był świętym drzewem, ucieleśniał nieskończoność życia: martwy zimą, wiosną budził się na nowo.
- Fryzowie, lud germańskiego pochodzenia, grzebali swoich zmarłych pod bzem w pobliżu domu.
- Germanie czcili czarny bez i ofiarowywali mu chleb, mleko, a nawet piwo. Nieprzypadkowe jest też podobieństwo niemieckiej nazwy krzewu „Holunder” (Holler, Holder) z imieniem germańskiej bogini Holda (Holla). Była czczona jako bogini domu, patronka ludzi i roślin.
- Kojarzono bez czarny ze złymi duchami. Nie wolno było wyrywać ani palić bzu, co miało sprowadzać nieszczęście. Ściąć krzew czarnego bzu mogła tylko wdowa albo dziecko.
- Według starego przesądu, o tym, że zmarły znalazł swój spokój świadczą rozwijające się liście na posadzonej na grobie gałązce bzu.
Właściwości czarnego bzu
W naturze bez czarny rośnie na wilgotnych stanowiskach, na glebie bogatej w azot. Z tego względu służy jako roślina wskaźnikowa: tam gdzie występuje, gleba jest żyzna i bogata w związki azotu.
1. Właściwości kwiatów czarnego bzu
Pojedyncze kwiaty czarnego bzu są niepozorne, ale zebrane w wielkie baldachogrona z daleka przyciągają uwagę. Ich aromat przyjemny z daleka, z bliska staje się trochę męczący. Kwitnący bez przyciąga roje pszczół.
Warto wiedzieć, że kwiaty czarnego bzu mają właściwości lecznicze. Napary z kwiatów pomagają na katar, przeziębienie i dolegliwości reumatyczne. Działają napotnie, moczopędnie, wykrztuśnie oraz obniżają gorączkę.
2. Właściwości owoców czarnego bzu
W sierpniu w miejscu kwiatów pojawiają się fioletowoczarne jagody, które są doskonałym produktem do wyrobu soku, nalewek i konfitur. W okresie zimowym doskonale zwiększają odporność organizmu. Najlepsze są te zebrane po pierwszym przymrozku. Trzeba jednak pamiętać, że świeże owoce czarnego bzu są niejadalne. Do spożycia nadają się dopiero po przegotowaniu. Sok z owoców czarnego bzy pozostawia trudne do usunięcia plamy, dlatego lepiej nie sadzić go w pobliżu ścieżek i ławek.
3. Właściwości liści czarnego bzu
Liście bzu czarnego nie są zbyt dekoracyjne (z wyjątkiem niektórych odmian ozdobnych), jednak służą do wyrobu różnych ogrodowych maceratów i roślinnej gnojówki. Skutecznie wspomagają one odporność i wzrost roślin, oraz zwalczają niektóre choroby i szkodniki. Specyficzny zapach rośliny odstrasza myszy, krety i karczowniki. Garść zgniecionych liści czarnego bzu włożona do korytarza, skłania szkodniki do ewakuacji. Opadłe liście wzbogacają glebę w substancje organiczne.
Odmiany czarnego bzu
Jeśli komuś zależy przede wszystkim na dekoracyjnej roli czarnego bzu, nic nie stoi na przeszkodzie, aby posadzić najnowsze odmiany tego krzewu. Hodowcy zadali sobie wiele trudu i do dyspozycji ogrodnika-amatora stoi wiele możliwości. Oto kilka przykładów:
1. Sambucus nigra 'Black Beauty'
Nowa angielska odmiana czarnego bzu o bardzo ciemnych, purpurowo zabarwionych liściach i różowych kwiatach. Ciemny kolor liści utrzymuje się przez cały sezon wegetacyjny i nie zmienia się na zielony. Jak u całego gatunku, pachnące cytryną kwiaty oraz fioletowoczarne, kuliste jagody są jadalne. Ta odmiana bardzo dobrze znosi przycinanie, dorasta do 3 m.
2. Sambucus nigra 'Black Tower'
Niewielki wzrost oraz zwarty pokrój krzewu sprawiają, że ta odmiana jest szczególnie odpowiednia do małych ogrodów albo na balkon. Młode pędy są zielonawe, jednak z czasem ciemnieją i stają się połyskliwie ciemnoczerwone. Na dodatek w czerwcu i lipcu rozwijają się efektowne, pachnące cytryną, różowobiałe kwiaty. Dojrzewające od września fioletowoczarne jagody mają, podobnie jak kwiaty, wielostronne zastosowanie.
3. Sambucus nigra 'Golden Tower'
Jest to smukły, elegancki krzew o zielonożółtych, głęboko powcinanych liściach. W słońcu wglądają niczym ze złota. Osiąga wysokość do 3 m i szerokość korony ok. 70 cm, dzięki czemu doskonale nadaje się do małego ogrodu. W czerwcu/lipcu pojawiają się białe kwiaty, a jesienią znane jadalne owoce.
4. Sambucus nigra 'Pulverolenta'
Odmiana czarnego bzu o ładnych, zwracających uwagę liściach: są zielone i biało nakrapiane, a wiosną i jesienią przebarwione lekko na różowo. Krzew rośnie bardzo wolno i osiąga ok. 100-200 cm wysokości.
5. Sambucus nigra var. albida
Wygląda jak dziki gatunek, tylko z jasnymi owocami. Baldachogrona białych kwiatów rozwijają się od czerwca do lipca. Od września pojawiają się jasne owoce, które można przerabiać podobnie, jak zwykłe ciemne.
6. Sambucus nigra 'Riese aus Voßloch'
Ten „olbrzym” słynie nie tylko z mocnego wzrostu, ale też wielkich do 30 cm baldachów. Chociaż pojedyncze grona owoców mogą ważyć do 500 g, to jednak zawierają mniej cennych składników niż inne odmiany. Dobrze znosi przycinanie, nadaje się zarówno do roli solitera, jak i do nasadzeń grupowych.
Komentarze