Czarny bez – praktyczny poradnik uprawy

Czarny bez – co to za roślina?

Czarny bez (Sambucus nigra), nazywany także bzem pospolitym lub bzem dzikim, jest wysokim krzewem, który może przyjmować również formę małego drzewa. Dorasta do 7-10 metrów wysokości i charakteryzuje się białokremowymi, zebranymi w parasolowate baldachy kwiatami, koroną o kulistym, rozłożystym pokroju i pałąkowato wygiętymi pędami. Eliptyczne, ostro zakończone liście czarnego bzu składają się z kilku par mniejszych listków bocznych i większego liścia wierzchołkowego. Kora zaś ma jasnobrunatny kolor i cechuje się licznymi spękaniami. Swoją dekoracyjność czarny bez zawdzięcza nie tylko drobnym, rurkowatym kwiatom, ale także błyszczącym owocom w kolorze czarnym, których średnica wynosi ok. 8 milimetrów.

Sambucus nigra jest gatunkiem kosmopolitycznym o szerokim zasięgu występowania, łatwo dostosowującym się do różnych warunków. Zaliczany jest do grona tzw. roślin ruderalnych, rosnących spontanicznie na terenach pozbawionych roślinności pierwotnej na skutek działalności człowieka. W środowisku naturalnym jest rozsiewany przez ptactwo, dlatego możemy spotkać go na polach, łąkach, nieużytkach oraz w lasach.

W uprawie ogrodowej występuje w wielu odmianach, różniących się od siebie kolorem i kształtem liści czy wybarwieniem kwiatów.

Bez pospolity kwitnie na przełomie maja i czerwca, wypuszczając silnie pachnące kwiaty. Krzew może rosnąć na jednym stanowisku nawet 15 lat.

Czarny bez – wymagania i uprawa

Czarny bez uchodzi za roślinę łatwą w uprawie: toleruje zarówno półcień, jak i słoneczne stanowiska i nie ma szczególnych wymagań odnośnie podłoża. Najlepsze owocowanie osiągniemy sadząc dziki bez w ciepłym miejscu o dobrej ekspozycji na promienie słoneczne i w przepuszczalnej glebie próchniczej o umiarkowanej wilgotności i odczynie pH na poziomie 5,5-6,5, zasobnej w związki azotu i wapnia.

Rozmnażanie i sadzenie czarnego bzu

W celu rozmnożenia czarnego bzu należy w okresie zimowym lub letnim pobrać sadzonki o 5-6 oczkach, zwracając uwagę, by nie były one zdrewniałe. Sadzimy je do gruntu w ten sposób, by dwa oczka pozostawały na wierzchu.

W przypadku zakupu gotowych sadzonek należy zwrócić uwagę, by posiadały one specjalne etykiety zaświadczające, że pozyskano je z rozmnażanie wegetatywnego – to bardzo ważne, ponieważ jedynie tak uzyskane sadzonki naśladują cechy rośliny matecznej. 

Krzewy Sambucus nigra powinny charakteryzować się dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym i mieć wysokość ok 65-80 centymetrów. Wybierając odpowiednie sadzonki musimy upewnić się, że są one zdrowe i wolne od szkodników.

Dostępne w sprzedaży sadzonki czarnego bzu dostępne są w dwóch formach: 

• sadzonki o odkrytych korzeniach – wymagające zabezpieczenia podczas transportu; ich sadzenie powinno odbyć się jak najszybciej po zakupie,
• sadzonki doniczkowe – przeznaczone do sadzenia przez cały okres wegetatywny czarnego bzu. 

Sambucus nigra nadaje się do sadzenia zarówno wiosną, jak i jesienią. Rośliny umieszcza się w dołkach wykopanych na wyznaczonych wcześniej rzędach, zachowując ok. 4-metrowe odległości od pojedynczych sadzonek. Przed sadzeniem warto wzbogacić podłoże o obornik lub kompost. Jeden krzew bzu czarnego, by prawidłowo się rozwijać, wymaga obszaru działki o powierzchni ok. 4-6 m2. Świeżo posadzone krzewy należy obficie podlać. Odpowiednio pielęgnowane powinny osiągnąć wysokość ok. 1 metra w pierwszym roku od ich posadzenia. 

Czarny bez nie rozwija się prawidłowo w towarzystwie innych krzewów, dlatego musimy zapewnić mu wolną przestrzeń, by mógł swobodnie pobierać z podłoża wodę i składniki mineralne.

Czarny bez – kwitnienie i owocowanie

Kwitnienie czarnego bzu przypada na przełom maja i czerwca, kiedy to krzew jest najbardziej dekoracyjny – pokrywa się pięknymi, białokremowymi kwiatkami, zebranymi w kwiatostany o średnicy ok. 20 centymetrów. Zarówno kwiaty, jak i dojrzewające na przełomie sierpnia/września owoce Sambucus nigra są cennym surowcem zielarskim. Zbiory kwiatów najlepiej przeprowadzać przed przekwitaniem, gdy są dobrze rozwinięte, najlepiej w ciepły, słoneczny dzień.

Musimy mieć na uwadze, że czarny bez jest trujący, dlatego nie należy spożywać jego kwiatów i owoców w surowej formie. Nadają się one do spożycia dopiero po obróbce termicznej.

Pielęgnacja czarnego bzu

Mimo łatwości w uprawie i dużej odporności na mróz, czarny bez wymaga odpowiedniej pielęgnacji, na którą składają się:

• podlewanie – czarny bez wymaga stale umiarkowanie wilgotnego podłoża, dlatego nie możemy zapominać o jego regularnym nawadnianiu. W czasie upałów zalecane jest intensywne podlewanie i systematyczne kontrolowanie stanu gleby,
• odchwaszczanie – krzew jest dość wrażliwy na zachwaszczenie. W celu ograniczenia rozwoju chwastów, należy zastosować ściółkowanie na rzędach, na których uprawiamy dziki bez. Zabieg ten dodatkowo zatrzyma wilgoć w podłożu, zahamowując jej parowanie,
• cięcie – wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji, należy usunąć martwe, nieowocujące pędy i wszystkie pędy, które mają więcej, niż 3 lata oraz pozbyć się uszkodzonych gałęzi. Pozwoli nam to uzyskać gęste ulistnienie i poprawić ogólną kondycję krzewu. Warto również przycinać co kilka lat młodsze pędy, co zapewni krzewowi intensywne kwitnienie,
• odżywianie – przed i po ustaniu kwitnienia czarny bez nawozimy za pomocą mieszanek wieloskładnikowych o dużej zawartości azotu i fosforu. Krzew toleruje nawozy organiczne.

Czarny bez jest silnie mrozoodporny, dlatego nie wymaga okrycia w okresie zimowym. Jest również odporny na zanieczyszczenia powietrza i choroby, choć zdarza się, że pada ofiarą mszyc. Jeśli uprawiamy go ze względu na owoce, nie należy zwalczać szkodników chemicznymi opryskami. W walce z mszycami pomocny może być oprysk z mieszanki wody i octu.

Odmiany czarnego bzu

Popularnymi, pięknie prezentującymi się odmianami do uprawy ogrodowej są m.in. :

• ‘Aurea’ – bardzo dekoracyjny krzew, charakteryzujący się złotawymi liśćmi, białokredowymi kwiatami i wyprostowanym pokrojem. Osiąga średnio 3 metry wysokości, 
• ‘Black Beauty’ – odmiana cechująca się ciemnobordowym zabarwieniem liści i pięknymi, różowymi kwiatami. Tak jak ‘Aurea’ dorasta do 3 metrów wysokości,
• ‘Eva’ – swoją dekoracyjność zawdzięcza niezwykłym, mocno wyciętym liściom, których barwa jest niemal czarna. Kwiaty tej odmiany występują w kolorze biało-różowym. Średnia wysokość krzewu to 4 metry,
• ‘Sampo’ – odmiana wyróżniająca się większymi w stosunku do innych odmian owocami. Charakteryzuje się białymi kwiatami i wyprostowanym pokrojem. Krzew osiąga do 4 metrów wysokości, 
• ‘Aureomarginata’ – uroku tej odmianie czarnego bzu dodają bardzo dekoracyjne, dwubarwne liście – zielone z żółtą obwódką. Kwiaty ‘Aureomarginata’ występują w kolorze białym, a średnia wysokość krzewu wynosi 2-3 metry, 
• ‘Laciniata’ – odmiana cechująca się postrzępionymi liśćmi i dekoracyjnymi, białokremowymi kwiatami. Krzew ma krzaczasty, wyprostowany pokrój i osiąga ok. 3 metry wysokości,
• ‘Pulverulenta’ – wyjątkową dekoracyjność zawdzięcza wielobarwnym, nakrapianym liściom. Kwiaty tej odmiany mają kremowobiałą barwę, a pokrój krzewu jest nieregularny i wyprostowany.