Berberys: gatunki, uprawa zastosowanie
Berberys występuje w stanie naturalnym we Wschodniej Azji i w Himalajach i południowoamerykańskich Andach. W Europie tylko dwa gatunki zalicza się do rodzimych, a w Polsce jeden - berberys zwyczajny. Chociażby z tego powodu warto zainteresować się tą ciekawą rośliną. Możesz ją poznać i nauczyć się uprawiać w 7 krokach!
Berberys zwyczajny - jedyny gatunek berberysu w Polsce
Berberys (Berberis L.) - to rodzaj botaniczny krzewów należących do bardzo licznej rodziny berberysowatych. Gatunki berberysu (w liczbie 400 do 600) występują w stanie naturalnym we Wschodniej Azji i w Himalajach. Także w południowoamerykańskich Andach można spotkać wiele dziko rosnących gatunków. W Europie tylko dwa gatunki zalicza się do rodzimych (w Polsce tylko jeden – berberys zwyczajny).
1. Berberys – charakterystyka
Linneusz nadał tej roślinie rodzajową nazwę „Berberis” od północnoafrykańskiego plemienia Berberów. Sądził mianowicie, że regionem jej pochodzenia jest Afryka. Mnich Konstantyn Afrykańczyk, żyjący w XI wieku, oznaczył w swoim zielniku berberys również taką nazwą. Prawdopodobnie chodziło mu jednak o skojarzenie ze słowem „barbarus” – barbarzyńca.
Berberys jest uniwersalnym krzewem, który sprawdza się doskonale w roli solitera, pięknie komponuje się z innymi gatunkami w grupie, ale może też tworzyć ozdobny i mocny żywopłot.
Ogrodnicy-amatorzy mają dzisiaj do wyboru gatunki berberysu okrywowe, karłowate (do 60 cm), krzewy (do 1,50 m wysokości) i małe drzewa (dorastające czasem do 3,60 m). Kwiaty mogą być jasnożółte do pomarańczowych, a rzadko nawet czerwonawe. W zależności od gatunku pojawią się jagody czerwone albo czarne. Na dodatek istnieją gatunki wiecznie zielone albo zrzucające liście na zimę. Jak widać, berberys jest bardzo wyjątkową rośliną.
2. Gatunki i odmiany berberysów
Berberys jest uniwersalnym krzewem, który sprawdza się doskonale w roli solitera, pięknie komponuje się z innymi gatunkami w grupie, ale może też tworzyć ozdobny i mocny żywopłot. Wartość dekoracyjną ma cała roślina: liście, kwiaty i owoce. Niektóre berberysy są zimozielone, inne zaś każdej wiosny rozwijają liście na nowo. Wymieniając kilka przykładów, postawimy na początku łacińską nazwę gatunku, która jest niezmienna w każdym kraju. Przypomnimy jeszcze, że znak „x” w nazwie gatunkowej oznacza mieszańca dwóch gatunków, a nazwa w apostrofach jest nazwą odmiany hodowlanej (kultywaru).
Wartość dekoracyjną ma cała roślina: liście, kwiaty i owoce. Niektóre berberysy są zimozielone, inne zaś każdej wiosny rozwijają liście na nowo.
Gatunki i odmiany zimozielone berberysa:
Berberis buxifolia 'Nana' – berberys bukszpanolistny ‘Nana’. Nadaje się, podobnie jak bukszpan, do formowania. Znosi każde przycinanie. Dorasta tylko do ok. 50 cm. Dobrze pasuje do rabat różanych. Lubi stanowiska słoneczne i półcieniste. Znosi suszę.
Berberis candidula 'Jytte' – berberys 'Jytte'. Krzew o kulistym pokroju, do 1,50 m wysokości. Ciemnozielone liście nie są całkowicie odporne na mróz. Jesienią zdobią tę odmianę berberysa granatowe owoce. Lubi żyzną glebę i stanowiska słoneczne albo półcieniste.
Berberis julianae - berberys Juliany. Pokrój ma wyprostowany. Dorasta do 3-4 metrów. Na kanciastych pędach osadzone są owalne liście (do 10 cm) między długimi na 4 cm cierniami. Kwiaty żółte, zebrane w grona, pojawiają się w maju-czerwcu. Owoce (ok. 1 cm) mają kolor niebieskoczarny.
Berberis verruculosa - berberys brodawkowaty. Krzew wolno rosnący o skórzastych, ciemnozielonych liściach. Dorasta do 1,0-1,5 m. Rośnie w miejscach nasłonecznionych i w półcieniu. Kwitnie żółto w maju-czerwcu. Ta roślina jest odporna na mróz i zachowuje zimą liście. Gałęzie pokryte są małymi, brązowymi gruczołkami – stąd nazwa.
Gatunki i odmiany zrzucające liście:
Berberis vulgaris – berberys zwyczajny. Gatunek rodzimy, kolczasty, dorastający do 3 m. Żółte kwiaty zebrane w grona rozwijają się w maju-czerwcu. Lśniące, czerwone jagody dojrzewają we wrześniu-październiku. Jest rośliną ozdobną i leczniczą. Jagody są jadalne.
Berberis agregata - berberys wiązkowy. Tworzy gęste krzewy o wysokości do 1,5 m. Lubi słoneczne stanowiska, bez szczególnych wymagań glebowych. Owoce koralowoczerwone. Należy do nielicznych krzewów, które nawet po powtarzających się mrozach nadal zachowują swoje piękne jagody. Liście jednak szybko traci.
Berberis ×ottawensis Schneid. - berberys ottawski. Mieszaniec berberysu Thunberga i berberysu pospolitego. Osiąga wysokość do 2,5 m. Liście przebarwiają się na kolor ciemnoczerwony z niebieskawym odcieniem. Jasnoczerwone owoce dojrzewające wrześniu i pozostają zimą na krzewie.
Berberis thunbergii – berberys Thunberga. Krzew dorasta do 1,5 m wysokości. Jesienią liście przebarwiają się pięknie na różne kolory. Czerwone owoce długo utrzymują się na gałęziach. Rośnie w miejscu słonecznym albo półcienistym. Posiada wyjątkowo dużo odmian hodowlanych, m.in. ‘Aurea’ (intensywnie żółte liście), 'Coronita' (czerwone liście z zielonożółtym obrzeżem), 'Harlequin' (liście czerwone, nakrapiane).
3. Jak uprawiać i pielęgnować berberysy?
Berberysy można sadzić w ogrodzie na wielu różnych stanowiskach, ponieważ te krzewy nie mają specjalnych wymagań, co do warunków glebowych i światła. Nawet jeśli większość gatunków preferuje przepuszczalne, lekko kwaśne gleby gliniaste, to jest w stanie znieść także gleby alkaliczne. Jedynie na nadmierną wilgoć podłoża bez wystarczającego drenażu reaguje berberys zdecydowanie negatywnie. Aby uzyskać pełne bogactwo dojrzałych owoców oraz piękne przebarwienie liści jesienią, trzeba zapewnić krzewom berberysu miejsce słoneczne albo półcieniste. Gatunki zimozielone znoszą dobrze również stanowiska zacienione. Na żywopłoty doskonale nadają się zimozielone berberysy, które mogą tworzyć z kolorowymi kwiatami ogrodowymi wspaniałe kontrasty.
Berberysy można sadzić w ogrodzie na wielu różnych stanowiskach, ponieważ te krzewy nie mają specjalnych wymagań, co do warunków glebowych i światła.
Przed posadzeniem berberysu należy najpierw zastanowić się nad jego przeznaczeniem. Zimozielone gatunki, odpowiednie zwłaszcza na żywopłoty, sadzi się przeważnie jesienią albo wiosną (październik albo marzec), kiedy pogoda jest w miarę łagodna, a gleba nie przesiąknięta wodą. Gatunki zrzucające liście mogą być posadzone jesienią nieco wcześniej, a wiosną trochę później, aby skorzystać z dogodnych warunków pogodowych.
4. Rozmnażanie berberysów
Jeśli ktoś chce samodzielnie rozmnażać swoje berberysy, powinien postawić przede wszystkim na sadzonki pędowe i odkłady. Hodowanie siewek z nasion niesie mianowicie zawsze ryzyko, że na skutek hybrydyzacji młode rośliny nie odziedziczą cech krzewu macierzystego. Sadzonki pędowe można pozyskać z pędów berberysu późnym latem. Posadzone w podłożu z torfem i piaskiem powinny się bez trudu ukorzenić. Również przygotowanie odkładów pędów powinno zakończyć się sukcesem.
Sadzonki pędowe można pozyskać z pędów berberysu późnym latem. Posadzone w podłożu z torfem i piaskiem powinny się bez trudu ukorzenić.
5. Jak i kiedy przycinać berberysy?
Regularne przycinanie krzewów berberysu nie jest rzeczą konieczną. Mimo to miłośnicy ogrodów mogą oczywiście formować je na swój sposób. W przypadku berberysowych żywopłotów niezbędne jest oczywiście skracanie nadmiernie wyrośniętych pędów. Koniecznie trzeba przy tym korzystać z rękawic ochronnych, ponieważ wiele gatunków berberysu posiada mocne kolce.
6. Właściwości i zastosowanie berberysów
Berberys reprezentowany był w naszym regionie przez całe wieki przez jeden tylko gatunek – berberys zwyczajny. Dzisiaj dostępne są w handlu setki gatunków, hybryd i kultywarów. Zastosowanie szerokiej palety berberysów można podzielić na kilka kategorii:
- Roślina ozdobna. Piękny pokrój krzewu, długi okres kwitnienia oraz szczególnie dekoracyjne owoce utrzymujące się nawet zimą. Nadaje się do tworzenia ogrodowych żywopłotów, nasadzeń grypowych, ale efektownie wygląda również w roli solitera.
- Roślina lecznicza. Berberys już w starożytności stosowany był jako lek w dolegliwościach żołądka, wątroby i dróg żółciowych. Związki zawarte w berberysie mają działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, obniżają ciśnienie oraz poziom cholesterolu.
- Roślina spożywcza. Niewielkie, czerwone jagody berberysu mają kwaskowy smak i zawierają dużo witaminy C. W kuchni perskiej stosowane są jako dodatek do potraw. Również u nas znane jest ich zastosowanie do wyrobu dżemów, marmolad, syropów, soków i konfitur, a także owocowego wina i nalewek. Również dla naszych ptaków, owadów i niektórych ssaków owoce na krzewach berberysu stanowią cenne zapasy pożywienia.
Uwaga: Jeśli ktoś chciałby samodzielnie zbierać jagody berberysu na własny użytek, musi pamiętać, że tylko owoce berberysu zwyczajnego (Berberis vulgaris) są jadalne. Jagody innych gatunków berberysu mogą być mocno trujące. Także liście i kora krzewów berberysu zawierają trujące składniki.
7. Choroby berberysu
Opanowanie berberysu przez choroby albo szkodniki zależy głównie od jego gatunku. Berberys zwyczajny jest żywicielem pośrednim choroby grzybowej zwanej rdzą zbożową. W przypadku berberysu Thunberga natomiast może wystąpić mączniak prawdziwy a także inwazja mszycy.
Komentarze