Szachownica cesarska – uprawa, odmiany, sadzenie

Skąd pochodzi szachownica cesarska?

Szachownica cesarska jest jednym z ponad stu gatunków rodzaju botanicznego Fritillaria. Występuje w: południowo-wschodniej Turcji, północnym Iraku, Afganistanie, Pakistanie i Kaszmirze. Zasiedla kamieniste zbocza i zarośla na wysokościach do 3000 metrów. Nazwa rodzajowa rośliny pochodzi od łacińskiego słowa fritillus = „kubek do gry w kości” i nawiązuje do formy kwiatu. 

Szachownica cesarska, podobnie jak wiele roślin z jej rodziny (tulipany, lilie, clintonia, kardiokrynum), rozwija intensywnie zabarwione kwiaty w kolorze żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Zwłaszcza w naturalnym środowisku górskich regionów południowo-wschodniej Azji kwitnące szachownice cesarskie tworzą zachwycający widok. Nie są one jednak skierowane pionowo do góry albo elegancko wygięte na boki, ale do dołu – niczym korona zawieszona na łodydze.

Kwiaty szachownicy cesarskiej nie pojawiają się też na normalnej łodydze pełnej zielonych liści, ale na mocnym, prostym, bezlistnym pędzie kwiatowym. Nad koroną wyrasta, w zależności od odmiany, zwichrzony albo elegancko ułożony pęk liści.

Kwiaty można podziwiać zadziwiająco wcześnie – najwcześniejsze odmiany mają swój główny okres kwitnienia w marcu i kwietniu, a pod koniec maja więdną już nieodwracalnie odmiany późne szachownicy. Warto wiedzieć, że cesarska korona słynie jednak ze swoich kaprysów. 

Wymagania stanowiskowe szacownicy cesarskiej

Najważniejszą rzeczą w pielęgnacji szachownicy cesarskiej jest wybór odpowiadającego jej stanowiska. Obraz rośliny w naturalnym krajobrazie pokazuje to wyraźnie – w dosyć ubogim środowisku perskich, afgańskich i pakistańskich wyżynnych zarośli tworzą długie, mocne łodygi dorastające do 160 cm wysokości. Te pagórki leżą na wysokości 1250-3000 m i oferują roślinom podłoże raczej kamieniste niż głębokie i próchniczne.

Wymagania szachownicy cesarskiej przeniesionej do ogrodu wyglądają następująco:

• świeża, luźna ziemia ogrodowa, niekoniecznie nadmiernie żyzna;
• podłoże nie musi być zbyt głębokie; z biegiem lat roślina sama się zagłębi;
• miejsce nasłonecznione albo w jasnym półcieniu;
• wilgotność taka, jaka jest do uzyskania z opadów deszczu;
• zbitą glebę ogrodową trzeba przed posadzeniem szachownicy cesarskiej dokładnie spulchnić;
• wartość pH powinna być neutralna (gleby skaliste 6,6-7,5) albo lekko zasadowa (gleby wapienne do 7,8);
• lekko kwaśne gleby do pH równego co najwyżej 6,1 są – jak pokazuje doświadczenie – tolerowane.

Jeśli nawet we wzorowy sposób spełnicie wszystkie powyższe warunki, nie oczekujcie, że Fritillaria imperialis od razu zacznie bujnie się rozwijać. Raczej należy się przygotować na dwie możliwości.

1. Wprawdzie w sezonie po posadzeniu pięknie zakwitnie, ale już nigdy więcej – przynajmniej do czasu, kiedy zauważycie, że w tym miejscu nie chce rosnąć i znajdziecie dla niej lepsze miejsce.

2. Stanowisko po pewnym wahaniu akceptuje, ale dopiero po latach pokaże całą swoją urodę.

Szachownica cesarska nie znosi konkurencji

Pewne dziwactwo tej rośliny polega na tym, że mimo potężnych rozmiarów nie cierpi na swoim stanowisku konkurencji. Istnieją doniesienia, że cesarska korona zaczęła wspaniale rosnąć, kiedy wycięto większe drzewo w pobliżu, a kilka dalej rosnących krzewów mocno zredukowano. Po takich wyjaśnieniach nie dziwi już, że na zdjęciach zdecydowana większość szachownic cesarskich pokazuje tylko swoje wzniesione do góry korony, ponieważ naga ziemia na dole nie jest zbyt fotogeniczna. Nierzadko zdarza się też, że po siódmej próbie znalezienia odpowiedniego miejsca na rabatach, roślina trafia na odkryte miejsce przed płotem, gdzie jest w stanie ścierpieć odległe towarzystwo iglaków. 

Kiedy już znajdzie się odpowiednie stanowisko, roślina pozostaje mu wierna przez długie lata.

Jaka konkurencja jest dla korony cesarskiej dopuszczalna i w jakiej odległości? To nie zostało jeszcze ostatecznie zbadane. Nie jest też jasne, dlaczego czasem nie pasują jej naprawdę bardzo piękne stanowiska, ale postąpicie niewątpliwie słusznie, kiedy pozwolicie rosnąć grupie szachownic cesarskich, zwłaszcza na nowo założonym obszernym trawniku. Kiedy już znajdzie się odpowiednie stanowisko, roślina pozostaje mu wierna przez długie lata. Słyszy się nierzadko opowieści o szachownicy cesarskiej, która rośnie w tym samym miejscu przez dwa dziesięciolecia i każdego roku pięknie zakwita. 

Szachownica cesarska nie jest wrogiem każdej konkurencji, na przykład zupełnie nie przeszkadza jej towarzystwo współplemieńców. Przy zachowaniu pewnego dystansu można cesarskie korony posadzić nawet pośrodku ogrodu. Dobrze dogadują się też z krewniakami z rodziny – na przykład z tulipanami. Znoszą też niektóre szybko rosnące kwiaty jednoroczne. 

Potrzebne są całkiem świeże nasiona, ponieważ krótko zachowują zdolność kiełkowania, a na dodatek muszą być stratyfikowane, aby pobudzić je do kiełkowania.

Uwaga, szachownica cesarska jest trująca

Jako ostatni punkt przy wyborze stanowiska dla szachownicy cesarskiej trzeba uwzględnić fakt, że wszystkie jej części są trujące. Nie należy do najbardziej trujących gatunków jak: lulek czarny (Hyoscyamus niger), tojad mocny (Aconitum napellus), cis (Taxus baccata), bieluń (Datura), szczwół plamisty (Conium maculatum), zimowit jesienny (Colchicum autumnale), rącznik (Ricinus), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) albo brugmansja. 

W porównaniu do „trzygwiazdkowych” roślin trujących, których spożycie nawet niewielkich ilości może spowodować ciężkie bądź śmiertelne zatrucie, szachownica cesarska wydaje się stosunkowo nieszkodliwa. Trującą częścią jest u niej przeważnie cebula, jednak ani żarłoczne psy, ani ciekawskie wszystkiego małe dzieci nie powinny próbować żadnej części rośliny. 

Sadzenie cesarskiej korony

Szachownicę cesarską, jak wszystkie byliny, najlepiej jest sadzić jesienią, aby do wiosny zdążyła się ukorzenić. Jeśli zdobędziecie cebule w sierpniu, możecie je posadzić i pozwolić im rozwinąć korzenie, zanim niskie temperatury jesienno-zimowe spowolnią ten proces. Im więcej korzeni rozwinie szachownica przed zimą, tym mocniej może rozwijać kwiaty w następnym sezonie. Sadzenie prowadzi się w następujący sposób:

• umieścić cebulę w ziemi na głębokości 15-20 cm;
• zwracać uwagę, aby nie uszkodzić zewnętrznej warstwy cebuli, ani jej dolnej strony;
• zachować między cebulami odstęp od 20 cm (niskie odmiany) do 30 cm (wyższe odmiany);
• w przygotowany uprzednio dołek wsypać najpierw piasek i humus;
• ułożyć na dnie cebulę, lekko ucisnąć, przykryć ziemią, podlać.

Oczywiście można szachownicę cesarską również rozmnażać z nasion, ale nie jest to metoda godna polecenia. Potrzebne są całkiem świeże nasiona, ponieważ krótko zachowują zdolność kiełkowania, a na dodatek muszą być stratyfikowane, aby pobudzić je do kiełkowania. Potem trzeba jeszcze czekać kilka lat, zanim roślina rozwinie pierwsze kwiaty. Naturalnie pod warunkiem, że stanowisko, na którym zostanie posadzona, będzie jej się podobać. Jest to projekt raczej dla doświadczonych i cierpliwych ogrodników.

Jak pielęgnować szachownicę cesarską?

Jeśli szachownica cesarska akceptuje swoje stanowisko w ogrodzie, kończą się jej kaprysy. Cudowna korona cesarska przemienia się w łatwą w uprawie roślinę, która nie ma żadnych wygórowanych wymagań.

• Trzeba odlewać świeżo posadzoną roślinę, kiedy dłuższy czas panuje bezdeszczowa pogoda.
• Starsze rośliny mogą sobie poradzić same, chyba że w ogrodzie zapanują warunki pustynne.
• Ważniejsze od podlewania jest zapobieganie zastojom wody.
• Roślina ze skalistej krainy nie potrzebuje zbyt dużo nawożenia, a energię zużywa na wzrost pędu kwiatowego i rozwój kwiatów.
• Mniejsza lub większa dawka składników odżywczych skutkuje wzrostem 120 cm albo 160 cm.
• Najlepiej zastosować nawóz organiczny w marcu i w łatwo przyswajalnej płynnej formie.
• Ważniejsze od składników odżywczych jest dostarczenie roślinie pierwiastków śladowych – te występują w górskich regionach w wystarczającej ilości.
• Jesienią dobrze jest dostarczyć szachownicy cesarskiej dawkę potasu, co pomoże komórkom roślinnym dojrzeć przed zimą.  

Do przygotowania do zimy należy również pozostawianie nadziemnej części rośliny po przekwitnięciu – aż do następnej wiosny. Usunięcie starych pędów dopiero przed rozwojem nowych, pozwala na wycofanie z nich pożytecznych składników do cebuli. 

Odmiany szachownicy cesarskiej

Wszystkie odmiany szachownicy cesarskiej wydzielają mocny zapach i wszystkie są trujące. Pośród licznych odmian można wyróżnić:

• ‘Aurora’ – pomarańczowoczerwona,
• ‘Orange Brillant’ – pomarańczowa,
• ‘Lutea’ – żółta,
• 'Rubra’ – ciemnopomarańczowa,
• ‘Striped Beauty’ – żółta z delikatnymi czerwonymi paskami,
• ‘Kroon op Kroon’ – podwójna żółta korona,
• ‘Vivaldi’ – żółta (odmiana niska do 60 cm).