Żeń-szeń w polskim ogrodzie – jak go uprawiać?

Żeń-szeń – charakterystyka 

Właściwości i osobliwości żeń-szenia jako rośliny leczniczej zostały już dobrze zbadane, jednak jego kaprysy mogą przyprawić o ból głowy nawet doświadczonych ogrodników. Nie bez powodu powstało na Dalekim Wschodzie powiedzenie, że łatwiej oswoić dorosłego tygrysa niż wyhodować żeń-szeń.

W medycynie ludowej Azji Wschodniej żeń-szeń jest popularny już od 4-5 tysięcy lat. Linneusz nazwał go „Panax” od greckich słów „pan” – wszystko i „axe” – leczyć. Nawiasem mówiąc, Panaceą, czyli Wszechleczącą, nazywano boginię, córkę Eskulapa.

Nazwa rośliny pochodzi od chińskiej nazwy "rénshēn" (人蔘), czyli „człowiek-korzeń”, co nawiązuje do kształtu kłącza. Polska nazwa została zapożyczona z rosyjskiej transkrypcji sinologicznej, stąd obecność głoski „ń”. W językach zachodnich natomiast zapanowała nazwa „ginseng”, będąca z kolei transkrypcją łacińską chińskich znaków.

Stanowisko dla żeń-szenia w ogrodzie

Nie łatwo jest uprawiać tę roślinę. Obok doskonałego stanowiska potrzeba jeszcze wiele czasu i cierpliwości. Największą skuteczność (wysoki udział ginsenozydu) mają korzenie wykopane po 5-10 latach wzrostu. Tylko bardzo zaangażowany ogrodnik zdecyduje się na uprawę żeń-szenia.

Egzotyczny „król roślin leczniczych” może być podziwiany również w naszych ogrodach i na tarasach. Szczególnie w pełni kwitnienia, posadzony grupowo, przemienia żeń-szeń smutne, cieniste miejsce ogrodu w mistyczny zakątek o orientalnym charakterze.

Dziko rosnący żeń-szeń rośnie w chłodnych, wilgotnych lasach z żyzną i dobrze przepuszczalną glebą. Często na skierowanych na północ zboczach górskich z płynącymi dołem strumieniami i zacienieniem co najmniej 75%-80%.

Chociaż rośnie tylko w ściśle określonych warunkach, można znaleźć dla niego odpowiednie miejsce również w ogrodzie. Ważne są przede wszystkim właściwości gleby. Żeń-szeń rośnie najlepiej na przepuszczalnej glebie wzbogaconej wapniem i fosforem, o wartości pH od 5,0 do 6,5. Gliniastego i mokrego podłoża należy unikać. Ocienienie miejsca powinny zapewnić krzewy i paprocie.

Uprawa żeń-szenia z nasion

Rozmnażanie tej rośliny jest możliwe jedynie generatywnie; nie wchodzi w rachubę żaden podział korzenia albo tworzenie sadzonek pędowych. Nasiona wymagają uprzedniej stratyfikacji, która trwa normalnie około roku. Nasiona zebrane we wrześniu-październiku trzeba dokładnie oczyścić z miąższu i opłukać pod bieżącą wodą. Po wysuszeniu nasiona miesza się z grubym piaskiem rzecznym i zapakowane w pojemnik z przepuszczalnego materiału zakopuje w ogrodzie na głębokości ok. 20 cm. Pozostaje tam do przyszłego lata. Latem raz w miesiącu pojemnik (woreczek) należy wykopać, aby sprawdzić stan nasion. Jeśli wszystkie są suche i zdrowe, zakopuje się je na kolejny miesiąc. Jesienią stratyfikowane nasiona wysiewa się do gruntu. Kiełkuje zwykle ok. 90% nasion. Potrzeba około 500 nasion na 80-100 metrów kwadratowych.

Motyką przygotowuje się bruzdy do siewu. Najlepiej jest prowadzić je w kierunku wschód – zachód ze spadkiem w kierunku północnym. Nasiona układa się w odstępach 5 cm, przykrywa 2-3 cm ziemi i uważnie ugniata. Miejsce siewu przykrywa się liśćmi jako ściółką.

Wiosną ukażą się małe rośliny z trzema liśćmi podobnymi do poziomki na łodydze ok. 2 cm wysokości. W kolejnych 7 latach ich liczba zmniejszy się na skutek różnych przyczyn naturalnych, szkodników i chorób grzybowych roślin. To co pozostanie, będzie stanowić niewielką, ale zdrową grupę żeń-szenia.

Sadzenie młodych korzeni żeń-szenia i pielęgnacja młodych roślin

Prostszą niewątpliwie metodą jest zakup sadzonek i posadzenie ich na odpowiednim miejscu. Sadzi się młode korzenie żeń-szenia wiosną (marzec do kwietnia, zanim pojawią się pędy), albo jesienią. Są one bardzo wrażliwe i podczas sadzenia albo przesadzania należy zachować wyjątkową ostrożność.

Młode rośliny należy pozostawić samym sobie. Nawozy sztuczne i pestycydy są absolutnie wykluczone. Pełne stresu warunki życia, jak codzienna walka o wodę, pożywienie i miejsce spowoduje, że w kolejnych latach korzeń żeń-szenia osiągnie formę, charakter i moc leczniczą porównywalną z dzikimi roślinami. Na pierwszy zbiór trzeba jednak poczekać 5-6 lat.