Jakie właściwości lecznicze ma wiesiołek? Jak go uprawiać?
Wiesiołek był początkowo traktowany wyłącznie jako roślina ozdobna, zanim odkryto, że jego liście i korzenie są jadalne. W zależności od gatunku jest rośliną jednoroczną, dwuletnią albo byliną. Jest łatwy w uprawie, nie ma dużych wymagań stanowiskowych, dlatego często można go spotkać w ogrodach ziołowych.
Wiesiołek (Oenothera) trafił z Ameryki Północnej do Europy około 1620 roku – wraz z ładunkiem statku wylądowały przypadkowo nasiona i części rośliny. Na nowym terenie znalazł miejsce jako roślina ozdobna. Ponieważ wiesiołek bardzo szybko się rozprzestrzenia i zasiedla różne stanowiska, w krótkim czasie był już spotykany w wielu miejscach Europy. Stał się nawet typową rośliną użytkową wiejskich ogrodów. Chociaż jest klasycznym neofitem, to chyba mało kto wie, że żaden gatunek wiesiołka nie należy do roślin rodzimych.
Pochodzenie i wzrost wiesiołka
Rodzaj botaniczny wiesiołek (Oenothera), liczący ponad 200 gatunków, należy do rodziny wiesiołkowatych, znanej z wielu roślin ozdobnych, jak wierzbownica, klarkia, fuksja albo czartawa. Wszystkie gatunki wiesiołka pochodzą z umiarkowanych do tropikalnych obszarów Nowego Świata. Sprowadzone do Europy w XVII wieku gatunki zdziczały z czasem i stały się jako neofity elementami środkowoeuropejskiej flory.
Gatunki wiesiołka są roślinami zielnymi jednorocznymi, dwuletnimi albo bylinami. Dorastają do 100-200 cm wysokości i 80 cm szerokości. Niektóre tworzą kłącza i rozłogi, powiększając swoje stanowisko. Wiele gatunków wytwarza korzenie palowe. Długie, niepodzielone liście są umieszczone w przyziemnej rozecie albo są siedzące na łodydze i skrętoległe. Kwiaty wiesiołka są obupłciowe, promieniste, wyrastają pojedynczo w kątach liści albo są zebrane w różnie zbudowane kwiatostany. Mają cztery płatki korony i cztery działki kielicha. Płatki korony bywają białe, żółte albo różowe do purpurowoczerwonych. Liczne nasiona rozwijają się w komorach torebek nasiennych.
Opublikowana przez Linneusza nazwa rodzajowa Oenothera wywodzi się od greckich słów oinos = „wino” i ther = „zwierzę”. Wcześniej tą nazwą starożytni i średniowieczni autorzy, jak Pliniusz Starszy i Paracelsus, określali wierzbownicę (Epilobium) z rodziny wiesiołkowatych (północnoamerykańskiego rodzaju nie mogli jeszcze znać). Uważano, że części tej rośliny namoczone w winie czynią człowieka wesołym, a zwierzę łagodnym.
Najbardziej znanym gatunkiem jest wiesiołek dwuletni (Oenothera biennis). Inne bardziej popularne wiesiołki, to m.in.:
- wiesiołek czerwonołodygowy (Oenothera rubricaulis),
- wiesiołek Hoelschera (Oenothera hoelscheri),
- wiesiołek ozdobny (Oenothera missouriensis),
- wiesiołek piaskowy (Oenothera oakesiana),
- wiesiołek drobnokwiatowy (Oenothera parviflora).
Uprawa wiesiołka dwuletniego w ogrodzie
Ze względu na piękne kwiaty oraz właściwości lecznicze wiesiołek jest częstym gościem w ogrodach. Doskonale sprawdza się w ogródkach ziołowych. Ma niewielkie wymagania co do stanowiska i jest łatwy w uprawie.
Stanowisko
Wiesiołek dwuletni rośnie dobrze zarówno na stanowisku słonecznym, jak i w półcieniu. Preferuje jednak nasłonecznione położenia i lepiej się tam rozwija. Szczególnie lubi piaszczyste i wapienne typy gleby o niskiej żyzności. Jeśli w ogrodzie jest do dyspozycji tylko gleba gliniasta, trzeba ją wymieszać z piaskiem w proporcji 1:1. Możliwa jest uprawa wiesiołka w doniczce z ziemią do ziół, którą jednak należy wymieszać z około jedną trzecią piasku.
Wysiew nasion
Najlepszym okresem do siewu wiesiołka na rabacie są miesiące kwiecień/maj albo lipiec/sierpień. Nasiona nie powinny być narażone na mróz, ponieważ siewki mogą ulec uszkodzeniu. Jeśli siew będzie wykonany pod koniec kwietnia do początku maja, roślina może w pewnych warunkach rozwinąć się jako jednoroczna. Nasiona wiesiołka kiełkują w świetle, dlatego nie należy wciskać ich głęboko w ziemię, ani przykrywać grubą warstwą. Pierwsze siewki pojawiają się z reguły po 12-16 dniach. Przy uprawie wielu roślin należy zachować między nimi odległości 30-40 cm. Zbyt małe odstępy sprzyjają chorobom i ewentualnie szkodnikom. Do uprawy doniczkowej zaleca się duże i wysokie pojemniki, ponieważ wiesiołek wykształca głęboki system korzeniowy. Rośliny uprawiane w doniczkach osiągają zwykle mniejsze wymiary niż wiesiołki rosnące w gruncie.
Nawożenie
Wiesiołki są ekspertami od dostosowania się, jako że zasiedlają przede wszystkim miejsca jałowe. W większości przypadków dodatkowe nawożenie nie jest konieczne. Jeśli wiesiołek rośnie w doniczce albo w skrzynce, powinno się go przed kwitnieniem zasilać co dwa do czterech tygodni lekką dawką nawozu do ziół. Nawóz płynny dodaje się po prostu do podlewania.
Podlewanie
Jako roślina dziko rosnąca na ugorach, wiesiołek musi znosić długie okresy suszy. Jeśli jest uprawiany w ogrodzie, zwykle wystarczają mu normalne opady deszczu. Jedynie podczas dłuższych okresów suszy i upałów należy go wieczorem obficie podlewać. W każdym razie nie można pozwolić na powstawanie zastojów wody, ponieważ korzenie rośliny mogą ulec uszkodzeniu. W uprawie doniczkowej potrzebne jest regularne podlewanie.
Szkodniki i choroby
Chociaż wiesiołek jest naprawdę mało wymagającą i odporną rośliną, czasem ulega mączniakowi rzekomemu i innym chorobom grzybowym. Przyczyną opanowania przez patogeny są najczęściej zbyt małe odstępy między roślinami albo zbyt częste podlewanie. Opanowane rośliny można opryskiwać wywarem z pokrzywy albo skrzypu polnego. W przypadku septorii, opanowane rośliny należy usunąć, ponieważ te grzyby szybko się rozprzestrzeniają.
Zimowanie
Większość gatunków wiesiołka to rośliny dwuletnie. Po pierwszym roku niepotrzebne są żadne zabiegi ochronne przed mrozem. Wiosną liście wyrastają z bryły korzeniowej i wiesiołek rozwija się dalej.
Właściwości lecznicze wiesiołka
Wiesiołek dwuletni (Oenothera biennis) jest uważany za cenną roślinę leczniczą. Szczególnym zainteresowaniem cieszą się przy tym nasiona rośliny. W starych europejskich zielnikach nie ma wzmianki o zastosowaniu wiesiołka z prostego powodu: ziele trafiło na nasz kontynent dopiero w XVII wieku. Także w ostatnich stuleciach spotyka się tylko nieliczne zalecenia tego zioła w medycynie ludowej. Istnieją natomiast przekazy o tym, że rdzenni mieszkańcy Ameryki przypisywali wiesiołkowi ważną rolę. Wiadomo na przykład, że spożywali oni często nasiona wiesiołka, aby ogólnie wzmocnić organizm.
Nasiona wiesiołka również dzisiaj odgrywają ważną rolę, a zwłaszcza wytłoczony z nich olej. Pewną osobliwością jest dojrzewanie nasion w różnym czasie na tej samej roślinie. Z tego względu nie ma określonego terminu zbioru i trzeba określać stopień dojrzałości nasion indywidualnie dla każdego egzemplarza. Po zbiorze suszy się nasiona wiesiołka i później tłoczy olej na zimno. Znajdują się nich:
- kwasy linolowe,
- kwasy gamma-linolenowe,
- kwasy oleinowe,
- witamina E,
- polifenole,
- garbniki, skrobia, minerały.
Kwasy tłuszczowe omega-6 nie są tworzone przez organizm i muszą być dostarczane z zewnątrz. Kwasy tłuszczowe są ważne, aby wzmacniać barierę skóry i zapobiegać jej wysychaniu. Preparaty z wiesiołka mają poza tym działanie:
- uspokajające,
- przeciwzapalne,
- przeciwskurczowe,
- ściągające,
- wspomagające trawienie.
Lecznicze zastosowanie wiesiołka
Preparaty z wiesiołka stosuje się m.in. na następujące dolegliwości:
- biegunka,
- wzmocnienie układu odpornościowego,
- dolegliwości skóry,
- egzema,
- wypryski,
- zespół napięcia przedmiesiączkowego,
- reumatoidalne zapalenie stawów.
Pozytywne działanie lecznicze wiesiołka dotyczy wielu obszarów zastosowania:
- Skóra - Głównym obszarem zastosowania wiesiołka pozostają różne dolegliwości skórne. Wynika to przede wszystkim z zawartości w nasionach substancji, które działają przeciwzapalnie i łagodzą podrażnienia. Obserwowano też działanie wzmacniające system immunologiczny. Polega ono głównie na tym, że kwasy gamma-linolenowe są w stanie wspomagać produkcję białych krwinek. Obok takich roślin jak żywokost, ogórecznik i nagietek, wiesiołek zalicza się do najlepszych ziół na choroby skórne. Producenci kosmetyków używają oleju z wiesiołka do wyrobów pielęgnacyjnych do skóry suchej i dojrzałej.
- Dolegliwości kobiece – Liczne badania kliniczne potwierdzają pomocny wpływ oleju z wiesiołka na typowe dolegliwości kobiece. Do zbadanych przypadków należą: uderzenia gorąca, cukrzyca kobiet w ciąży, bóle i napięcia w piersiach.
- Serce, układ krwionośny i jelita – składniki kwasu gamma-linolenowego, w tym hormony tkankowe, wpływają na poziom cholesterolu, naczynia krwionośne oraz działają przeciwzapalnie. Poza tym przeciwdziałają procesom zapalnym w jelitach i obniżają ciśnienie krwi.
- Stawy – Badania wykazują, że olej z wiesiołka wpływa pozytywnie na objawy pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Naukowcy sądzą, że ma to związek z obecnością kwasu gamma-linolenowego, który organizm wykorzystuje do wytwarzania prostaglandyny E1 o działaniu przeciwzapalnym.
- Pamięć – związki organiczne zawarte w oleju z wiesiołka wspomagają bodźce nerwowe, a tym samym poprawiają zdolność koncentracji i pamięć.
Działania uboczne
Prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych objawów po zażyciu oleju z wiesiołka jest bardzo niewielkie. Zbyt duża dawka może u niektórych osób wywołać biegunkę albo ból żołądka. Zastosowanie zewnętrzne może czasem wywołać reakcję alergiczną skóry. Osoby z niskim ciśnieniem krwi powinny uważać, ponieważ olej z wiesiołka może je jeszcze bardziej obniżyć. Kobiety w ciąży i osoby chronicznie chore powinny zasięgnąć opinii lekarza, zanim zaczną zażywać preparat z wiesiołka.
Komentarze
Ten artykuł nie został jeszcze skomentowany.