Przebiśnieg - kiedy kwitnie i jak o niego dbać?

Kiedy przez resztki śniegu zaczynają się przebijać liście i kwiaty śnieżyczki przebiśniegu (Galanthus nivalis), wiosna nie może już być daleko. Na pierwszy rzut oka wyglądające na filigranowe, te małe zwiastuny wiosny są bardzo mocne i zachwycają różnorodnością odmian. W ogrodnictwie niezwykle istotne jest precyzyjne określenie rośliny, o której jest mowa. Nazwy ludowe, potoczne i zwyczajowe są cenne ze względu na wzbogacanie języka, a także świadczą o powszechnej znajomości gatunku, ale nie zastąpią jednoznacznej nazwy botanicznej. Śnieżyczka przebiśnieg jest nazwą jednego z około dwudziestu gatunków roślin należących do rodzaju Galanthus.

Występowanie i wygląd śnieżyczki przebiśnieg

Śnieżyczka przebiśnieg jest jedynym rodzimym gatunkiem swojego rodzaju. Zasiedla lasy liściaste w południowej i środkowej Europie. Północna granica naturalnego zasięgu przebiega przez Ukrainę, Polskę, Niemcy i Francję. Uprawa przebiśniegu jako rośliny ozdobnej w ogrodach spowodowała rozprzestrzenienie się gatunku znacznie poza naturalny pierwotny zasięg. Spośród co najmniej 19 gatunków największy obszar zajmuje właśnie Galanthus nivalis z rodziny amarylkowatych. Pozostałe gatunki są mocno ograniczone regionalnie.

Nadana przez Linneusza nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów gala = „mleko” i anthos = „kwiat”, co nawiązuje do mlecznobiałych kwiatów rośliny. Epitet gatunkowy nivalis oznacza po łacinie „śnieżny”. Śnieżyczki przebiśnieg (Galanthus nivalis) nie należy mylić ze śnieżycą wiosenną (Leucojum vernum), która ma podobne dzwonkowate, zwisające białe kwiaty. Różnią się one jednak wyraźnie formą i żółtozielonymi albo zielonymi plamkami na końcach płatków, nieco później się też rozwijają.

Przebiśnieg jest wieloletnią rośliną cebulkową, która w zależności od warunków i odmiany dorasta do 10-20 cm. Tworzy wyprostowaną, u góry wygiętą łodygę kwiatową o okrągłym przekroju, na której rozwija się zawsze tylko jeden jedyny dzwonkowaty kwiat. Liście asymilacyjne są równowąskie, mięsiste, sinozielone o szerokości ok. 4 mm i długości początkowo do 9 cm, a po przekwitnieniu do 24 cm.

Okres kwitnienia przypada na luty do marca. W regionach, gdzie bywają mroźne zimy, przebiśniegi mogą zakwitnąć dopiero w kwietniu. Dzwonki kwiatów składają się z sześciu listków: trzy zewnętrzne są długie (do 25 mm i więcej) i mają szerokość ok. 8 mm, są odstające, eliptyczne i śnieżnobiałe, na wierzchołku zaokrąglone. Trzy listki wewnętrzne są krótsze, mają ok. 10 mm długości, na szczycie mają sercowate wycięcie i zieloną plamkę w kształcie odwróconej litery „V” przy wycięciu. Kwiaty są obupłciowe. 

Stanowisko i warunki glebowe dla przebiśniegów

Śnieżyczki przebiśniegi potrzebują w ogrodzie jasnego, słonecznego miejsca. Najlepiej rosną pod drzewami liściastymi lub u stóp krzewów, ponieważ tam znajdują wystarczająco dużo słońca; liście na drzewach i krzewach rozwijają się dopiero po kwitnieniu przebiśniegów. Można ewentualnie obsadzić nimi krawędź leżącego w półcieniu trawnika. Śnieżyczki powinny mieć zapewnione podłoże próchniczne, luźne i dobrze przepuszczalne, które nawet latem nie może całkowicie wysychać.

Cebulki przebiśniegów sadzi się wczesną jesienią na głębokość ok. 5-8 cm w odstępach 10-15 cm. Zbyt mocno wyschnięte cebulki przebiśniegów nie będą mogły się rozwijać – i na to trzeba koniecznie zwracać uwagę przy zakupie przebiśniegów. Zamiast cebulek można też kupić młode rośliny w pojemnikach i przesadzić je do ogrodu. Stanowisko dla nich trzeba wybrać takie, które później nie będzie motyczone, ani w inny sposób przekopywane. Przebiśniegi wycofują się po kwitnieniu do cebulek i są wrażliwe na każdą formę obróbki gleby. 

Gdzie jest najlepsze miejsce dla przebiśniegów?

Przebiśniegi doskonale nadają się do naturalnych podsadzeń pod drzewami i krzewami oraz na półcienistych trawnikach. Szczególnie pięknie i efektownie wyglądają duże powierzchnie w kombinacji z innymi kwiatami wiosennymi, jak rannik zimowy (Eranthis hyemalis), krokus albo cyklamen. Czy to miedzy drzewami, czy na skraju żywopłotu albo trawnika, te dzielne rośliny rosną bez problemu. Równie pięknie wyglądają przebiśniegi w wazonie, chociaż utrzymują się w wodzie tylko przez kilka dni.    

Pielęgnowanie i rozmnażanie przebiśniegów

Raz posadzone przebiśniegi w odpowiednim miejscu i na dobrym podłożu, nie potrzebują praktycznie żadnych zabiegów pielęgnacyjnych; ziemia nie może tylko całkowicie wysychać. Z czasem przebiśniegi same się rozmnażają i tworzą gęsty dywan. Mocne i odporne śnieżyczki bywają czasem napastowane przez ślimaki albo muchówki narcyzówki. Może też wystąpić u nich szara pleśń.

Naturalne rozmnażanie przebiśniegów z nasion następuje za pośrednictwem mrówek. Roznoszenie nasion przez mrówki nosi nazwę myrmekochorii i jest wykorzystywane przez wiele gatunków – m.in. przez czosnek niedźwiedzi, kokorycz, macierzankę piaskową albo serduszka. Jeśli ktoś chce samodzielnie rozmnażać przebiśniegi, ma dwie możliwości: siew i podział kęp. W pierwszym przypadku wysiewa się nasiona do otwartej skrzynki. Tyle tylko, że mogą upłynąć trzy albo i cztery lata, zanim siewki będą zdolne do kwitnienia. Rozmnażanie przez podział wykonuje się, kiedy kwiaty przekwitną, a liście zwiędną. Większe kępy przebiśniegów, podobnie jak innych bylin, dzieli się łopatą na kawałki, zwracając uwagę, aby nie uszkodzić zbyt wielu liści. Oddzielone części sadzi zaraz w ogrodzie na przygotowanym miejscu. Tak podzielone przebiśniegi zakwitną już następnej wiosny. Niekiedy także prowadzi się wysiew przebiśniegów wczesną wiosną.

Odmiany przebiśniegów

Śnieżyczka przebiśnieg zaskakuje różnorodnością odmian. Laikowi trudno jest się orientować pośród tych niezliczonych wariantów. Obok wielkości i formy wzrostu rośliny, uwagę przyciągają kwiaty przebiśniegów. Okazuje się, że u wielu osób te małe, białe kwiatki potrafią wzbudzić niezwykłe uczucie porównywalne do siedemnastowiecznej holenderskiej tulipanomanii. W Wielkiej Brytanii (ale również w Niemczech) istnieje nawet pojęcie „galantofil”, które oznacza zapalonego kolekcjonera i znawcę gatunków i odmian przebiśniegów (Galanthus). Termin „galantofil” wymyślił prawdopodobnie brytyjski ogrodnik i pisarz E.Bowles (1865-1954), który w liście do swojego przyjaciela, również kolekcjonera przebiśniegów, nazwał go „Dear Galanthophil". Biorąc pod uwagę około 20 gatunków, na których podstawie stworzono ponad 700 odmian hodowlanych i wciąż powstają nowe, miłość do śnieżyczek kwitnie w najlepsze.

• Galanthus nivalis ‘Flore Pleno’ – odmiana o pełnych kwiatach pachnących miodem (wabiąca pszczoły), znana od 1733 roku, nie wytwarza nasion i rozmnażanie jest możliwe wyłącznie za pomocą cebulek przybyszowych. 
• Galanthus nivalis ‘Imperati’ – kwiaty i liście tej odmiany są wyraźnie większe od formy wyjściowej, liście mają krawędź nieco zawiniętą do tyłu.
• Galanthus nivalis ‘Atkinsi’ – odmiana powstała prawdopodobnie z hybrydy, mieszańca G. nivalis i G. plicatus. 
• Galanthus nivalis 'Snow White's Gnome' – czeska odmiana miniaturowa z końca XX wieku, dorasta do 5 cm wysokości, kwiaty bez zielonych plamek.
• Galanthus nivalis 'Pusey Green Tips' – odmiana z zielonymi plamkami na końcach listków wewnętrznych i zewnętrznych. 
• Galanthus nivalis ‘Scharlockii’ – podsadki nad kwiatem są podzielone na dwa listki i mają wygląd oślich uszu, odmiana znana w Niemczech w XIX w. 
• Galanthus nivalis ‘Blonde Inge’ – niemiecka odmiana z żółtymi plamkami na listkach wewnętrznego okółka. 

Śnieżyczka nie tylko przebiśnieg

• Śnieżyczka Elwesa (Galanthus elwesii) – liście do 3 cm szerokości, ciemne, sinozielone. Zewnętrzne listki kwiatów są białe i mają długość 1,8 do 2,3 cm. Listki wewnętrzne mają dwie zielone plamki. Niektóre odmiany tworzą dwa kwiaty na jednej łodydze. Zakwita w lutym i marcu. Ta mało wymagająca śnieżyczka rośnie dziko w Turcji, Grecji, Bułgarii, Serbii do południowo-zachodniej Ukrainy. Często uprawiana w ogrodach. 
• Śnieżyczka ikaryjska (Galanthus ikariae) – pochodzi z Wysp Egejskich, rzadko spotykana w ogrodach. Liście mają szerokość do 2,5 cm i jasny do ciemnego zielony kolor trawy. Zewnętrzne listki są białe i mają długość do 3 cm. Na wewnętrznych widać szeroką plamkę w kształcie odwróconej litery „U”. 
• Śnieżyczka fałdowana (Galanthus plicatus) – pochodzi z Krymu, posiada wiele odmian, jednak mało rozpowszechnionych. Jest większa niż śnieżyczka przebiśnieg, a liście są na krawędzi pofałdowane, co ma odbicie w nazwie plicatus = „pofałdowany”. Istnieją dwa podgatunki G. plicatus  subsp. plicatus oraz G. plicatus  subsp. byzantinus. Pierwszy występuje w Turcji, Rumunii i na Krymie. Ma pojedynczy zielony znak na wewnętrznych listkach kwiatu. Drugi pochodzi z Turcji i ma plamki zarówno na dole, jak i na górze wewnętrznych listków.