Ogród sensoryczny – zakładanie krok po kroku

Czym jest ogród zmysłów?

Ogród sensoryczny, inaczej ogród zmysłów, to starannie zaplanowana przestrzeń do obcowania z naturą, której celem jest aktywizowanie i stymulowanie wszystkich pięciu zmysłów człowieka, czyli: wzroku, węchu, dotyku, słuchu i smaku. Projektując ogród sensoryczny, powinieneś więc skupiać się nie tylko na aspektach estetycznych, ale przede wszystkim funkcjonalnych. Rośliny, materiały i elementy architektoniczne powinny oddziaływać na zmysły w sposób celowy i przemyślany. Warto w tym miejscu wspomnieć o tym, że takie ogrody powstają najczęściej z myślą o osobach wrażliwych sensorycznie (m.in. osoby starsze, dzieci, osoby z niepełnosprawnościami, osoby po przebytych urazach neurologicznych). Nic nie stoi na przeszkodzie, aby zaaranżować taką przestrzeń również i na przydomowej działce – ogród sensoryczny będzie przyczyniać się do redukcji stresu oraz do poprawy Twojej koncentracji.

Jak zaprojektować ogród sensoryczny?

Zacznij od dokładnej analizy Twojego ogrodu, czyli sprawdź, gdzie jest najwięcej słońca, gdzie występuje cień, jaki jest rodzaj gleby, czy są miejsca wilgotne lub bardziej suche. To pozwoli Ci właściwie rozmieścić poszczególne strefy sensoryczne i dobrać rośliny, które będą dobrze rosły w danych warunkach. Najlepiej, aby ogród sensoryczny był całoroczny – wprowadź więc elementy stałe (np. zimozielone iglaki) oraz sezonowe.

W ogrodzie sprawdzą się elementy wodne takie jak: fontanny, kaskady, cieki wodne, misy lub poidełka. Możesz też wprowadzić dodatki, które wzmacniają lub inicjują dźwięk – zwłaszcza dzwonki wietrzne z metalu, drewna lub ceramiki. Natomiast karmniki i budki lęgowe przyciągną ptaki, których świergot będzie Ci towarzyszyć na co dzień.

Uwaga: Przy wyznaczaniu stref pamiętaj, by przejścia między nimi były jak najbardziej płynne.

Rodzaje nawierzchni do ścieżki sensorycznej

Kolejną kwestią jest nawierzchnia ogrodowa, która również jest nośnikiem bodźców dotykowych oraz proprioceptywnych (związanych z czuciem głębokim, ruchem i równowagą) i na przykład może być miękka, twarda czy chropowata. Tworząc ścieżkę sensoryczną, zwróć uwagę na różnorodność faktur. W części ogrodu możesz zastosować np. naturalne drewno, potem większe kamienie z nierówną powierzchnią, trawę lub korę drzewną. Warto ograniczyć się do trzech lub maksymalnie czterech rodzajów nawierzchni, przy czym nie zapominaj, że każdy z materiałów musi być też zaplanowany z uwzględnieniem zwłaszcza ekspozycji słonecznej (czarne nawierzchnie będą się szybciej nagrzewać, przez co będą niekomfortowe dla bosych stóp).

W profesjonalnych ogrodach terapeutycznych wykorzystywane są zwłaszcza nawierzchnie z kruszywa mineralnego (np. mieszanki żwiru, piasku, gliny lub dolomitu) połączonego z lepiszczem naturalnym lub syntetycznym, który spaja materiał i zapobiega jego rozmywaniu. Stosuje się też syntetyczne nawierzchnie amortyzujące, np. z gumy EPDM, które mogą mieć wbudowane tekstury lub mozaiki sensoryczne z różnych materiałów. W przydomowym ogrodzie sensualnym możesz postawić na inne opcje. Jakie?

Drewno to materiał przyjemny w dotyku, ciepły, reagujący na temperaturę czy wilgoć. Deski możesz układać w formie kładek czy ścieżek między rabatami. Pamiętaj jednak, że ta nawierzchnia powinna być regularnie impregnowana oraz w jak najwyższym stopniu odporna na zmienne warunki atmosferyczne – najlepiej sprawdza się modrzew syberyjski, robinia akacjowa, dąb lub drewno modyfikowane termicznie.

W głównych ciągach komunikacyjnych możesz zastosować również nowoczesną kostkę brukową bezfazową, czyli o gładkich, przylegających krawędziach. Jest równa, stabilna, łatwa w utrzymaniu. Z uwagi na to, że może się nagrzewać w słońcu, wybieraj kolory jaśniejsze.

Kora lub ściółka leśna to nawierzchnie miękkie, pachnące i przede wszystkim naturalne – dobrze odnajdą się w strefach dotyku i węchu, pod drzewami czy wokół rabat. Nie zapominaj również o trawie, która pobudza czucie głębokie i szczególnie dobrze wpływa na integrację sensoryczną u dzieci. Najlepiej sprawdza się mieszanka traw z dodatkiem koniczyny, która dobrze znosi deptanie. Konieczne będzie oczywiście regularne koszenie.

Kolejne propozycje to żwir rzeczny o zaokrąglonych krawędziach lub tłuczeń o ostrej strukturze. Szelest kamieni będzie stymulować zmysł słuchu, a kształt i faktura – zmysł dotyku. Możesz je zastosować nie tylko na ścieżce sensorycznej, ale również na poboczach rabat.

Meble

Chcąc stworzyć ogród sensoryczny, nie zapominaj o miejscu do wypoczynku. W ogrodzie sprawdzą się m.in.: stół z kompletem krzeseł, leżaki i fotele wypoczynkowe, sofy modułowe, ławki ogrodowe, hamaki i huśtawki, wiszące fotele typu kokon. Najważniejszym kryterium wyboru mebli ogrodowych, prócz aspektów estetycznych, powinna być trwałość. Jaki materiał będzie najlepszy?

Drewno naturalne – dobrze znosi wilgoć, dopasuje się do każdej aranżacji ogrodowej, jednak będzie wymagać od Ciebie odpowiedniej impregnacji.
Aluminium i stal malowana proszkowo – meble z tego materiału są lekkie, nowoczesne, niewymagające konserwacji. Aluminium nie rdzewieje, nie odkształca się, natomiast konstrukcje stalowe są cięższe i stabilniejsze, jednak powinny być cynkowane lub zabezpieczone przed korozją.
Technorattan – to najpopularniejszy wybór w ostatnich latach. Jest odporny na warunki atmosferyczne, promieniowanie UV i zmiany temperatur, łatwo go utrzymać w czystości. Jego faktura działa na zmysł dotyku.
Kamień i beton architektoniczny – wykorzystywane są w projektach stałych, zwłaszcza jako siedziska wkomponowane w murki. Są odporne na zmienne warunki atmosferyczne, mają wyraźną, chropowatą strukturę, dzięki czemu aktywują zmysł dotyku i propriocepcję.

Oświetlenie

W projekcie ogrodu sensorycznego należy uwzględnić również oświetlenie. Podstawą jest oświetlenie funkcjonalne, czyli doświetlenie ścieżek, wejścia do domu, tarasu, altany. Powinno być subtelne, nieoślepiające, równomierne. Możesz postawić na oprawy punktowe, reflektory, niskie lampy typu bollard, lampy solarne. Warto także wprowadzić oświetlenie ambientowe (światło nastrojowe) podkreślające kształt roślin i elementów architektury. Doskonale sprawdzają się reflektory o ciepłej barwie światła (2700-3000K). W strefach relaksu zastosuj światło miękkie, rozproszone, np. lampiony solarne, girlandy, lampiony.

Rośliny do ogrodu sensorycznego

Miskant chiński w ogrodzie sensorycznym — Miskant chiński doskonale odnajdzie się w przydomowym ogrodzie sensorycznym

Większość roślin w ogrodzie zmysłów powinna być bodźcem sensorycznym, dlatego też warto klasyfikować roślinność według tego, na jaki zmysł oddziałują i w jaki sposób.

Strefa wzroku powinna być najbardziej kolorowa i zróżnicowana pod względem kształtów oraz wysokości roślin. Planując ją, zadbaj o to, aby poszczególne gatunki kwitły przez cały rok lub zmieniały barwę. Pamiętaj o wczesnowiosennych kwiatach cebulowych, bylinach czy krzewach o ozdobnych liściach i owocach. W tej części dobrze sprawdzą się również rośliny o ciekawych pokrojach czy wysokie trawy.
Strefa dotyku to rabaty z roślinami o różnorodnych fakturach liści i pędów. Posadź tu zarówno rośliny miękkie, jak i szorstkie.
Strefa smaku to miejsce na rośliny jadalne m.in. zioła, poziomki, maliny, borówki, porzeczki czy jadalne kwiaty (nagietki czy nasturcje).
Słuch w ogrodzie nie jest oczywisty. Szeleszczące trawy (np. miskanty), dźwięki wydawane przez liście na wietrze – to wpływa na Twój nastrój i wyciszenie.
W strefie węchu skup się na roślinach intensywnie pachnących. Warto posadzić je w miejscach, gdzie często przebywasz, np. przy tarasie, ławce lub wzdłuż ścieżki. Do tej części wybierz zioła, a także kwiaty o silnym zapachu, np. lilie, jaśminowce, róże czy floksy. Staraj się nie łączyć zbyt wielu intensywnych aromatów w jednym miejscu, aby uniknąć efektu przytłoczenia.

Pobudzające zmysł wzroku

Jeżówka purpurowa w ogrodzie sensorycznym — Delikatne, fioletowe kwiatostany jeżówki purpurowej przyciągają wzrok

Wzrok to zmysł, który jako pierwszy odbiera i rejestruje bodźce w ogrodzie. Poniżej przedstawiamy Ci kilka propozycji do strefy wzrokowej:

klon palmowy (Acer palmatum) – sezonowo zmienia barwę swoich liści;
dereń biały 'Sibirica'(Cornus alba 'Sibirica') – czerwone pędy tej odmiany kontrastują zimą z białym śniegiem;
jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea) – jej duże płatki przyciągają wzrok już z daleka;
żurawka (Heuchera micrantha) – jej liście są wielobarwne, z metalicznym połyskiem;
berberys Thunberga 'Atropurpurea' (Berberis thunbergii 'Atropurpurea') – jego liście są purpurowe i kontrastują z zielonymi elementami ogrodu;
liliowiec ogrodowy (Hemerocallis hybrida) – ma duże, wyraziste kwiaty w kontrastowych odcieniach;
miskant chiński 'Zebrinus' (Miscanthus sinensis 'Zebrinus') – to ozdobna trawa z prążkami na liściach;
tulipan ogrodowy (Tulipa gesneriana) – wiosenna roślina, które nie trzeba bliżej przedstawiać żadnemu ogrodnikowi.

Ciekawe faktury oddziałujące na zmysł dotyku

Kostrzewa sina w ogrodzie sensorycznym — Kostrzewa sina polecana jest do strefy dotyku

Rośliny o zróżnicowanych fakturach liści, łodyg, owoców czy kory skłonią Cię do fizycznego kontaktu. Gatunki do ogrodu dotyku to m.in.:

czyściec wełnisty (Stachys byzantina) – jego liście są jedwabiste, delikatne i niemal pluszowe;
rozchodnik okazały (Sedum spectabile) – ma mięsiste, sprężyste liście;
bylica piołun (Artemisia absinthium) – wyróżnia się szorstką powierzchnią liści;
tymianek cytrynowy (Thymus × citriodorus) – jego drobne i twarde listki przyjemnie trzeszczą i wydobywają zapach po dotknięciu;
szałwia lekarska (Salvia officinalis) – ma chropowate, gęsto owłosione liście;
kostrzewa sina (Festuca glauca) – ma charakterystyczne, niebieskawe źdźbła o ciekawej fakturze;
rozplenica japońska (Pennisetum alopecuroides) – jej kłosowate kwiatostany są miękkie i delikatnie łaskoczą;
rudbekia owłosiona (Rudbeckia hirta) – jak wskazuje sama nazwa, jej liście pokryte są włoskami.

Rośliny jadalne

Nagietek lekarski w ogrodzie sensorycznym — Nagietek lekarski ma jadalne kwiaty

Rośliny jadalne w ogrodzie powinny być bezpieczne i łatwo rozpoznawalne. Na wrażenia smakowe będą oddziaływać np.:

mięta pieprzowa,
truskawki,
borówki,
maliny,
porzeczki,
tymianek pospolity,
szczypiorek,
nagietek lekarski – jego kwiaty można jeść; mają lekko gorzkawy, ziemisty posmak.

Wpływające na zmysł słuchu

Trawa pampasowa w ogrodzie sensorycznym — Trawa pampasowa delikatnie szumi na wietrze

Rośliny z tej grupy wzmacniają doznania słuchowe, reagując przyjemnym szumem m.in. na ruch powietrza. W ogrodzie sensorycznym warto więc zasadzić takie gatunki jak:

trzcinnik ostrokwiatowy 'Karl Foerster' (Calamagrostis acutiflora 'Karl Foerster'),
topola osika (Populus tremula),
brzoza brodawkowata (Betula pendula),
trawa pampasowa (Cortaderia selloana)
bambus złocisty (Phyllostachys aurea),
buk zwyczajny (Fagus sylvatica).

Wyraziste zapachy pobudzające węch

Goździki w ogrodzie sensorycznym — Goździki ogrodowe nie tylko pięknie wyglądają, ale również wydzielają charakterystyczny zapach

Rośliny zapachowe najlepiej sprawdzają w miejscach odpoczynku i przy ciągach komunikacyjnych. Niektóre pachną intensywnie tylko o określonej porze dnia, np. wieczorem, a inne dopiero po dotknięciu. Szczególnie polecane są:

róża damasceńska (Rosa damascena) – ma intensywny i długo utrzymujący się zapach,
jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius) – zapach kwiatów jest słodki, świeży,
hiacynt wschodni (Hyacinthus orientalis) – ma intensywny, przyciągający zapach,
goździk ogrodowy (Dianthus caryophyllus) – zapach goździków jest charakterystyczny z pikantną nutką,
lilia biała (Lilium candidum) – ma słodki i ciężki zapach, który staje się jeszcze intensywniejszy wieczorem,
wieczornik damski (Hesperis matronalis) – kwitnie wieczorem i wtedy też wydziela słodkawy zapach,
pelargonia pachnąca (Pelargonium graveolens) – jej liście wydzielają intensywny, cytrusowo-ziołowy aromat po potarciu.