Naturalne zwalczanie mszyc

Mszyce – szkodniki roślin zielnych i krzewów

Mszyce są owadami z rzędu pluskwiaków, wysysającymi z roślin sok i najczęstszymi obok ślimaków szkodnikami w ogrodzie. Spośród około 5000 opisanych gatunków mszycy, w Polsce stwierdzono ich prawie 700. Większość z nich wyspecjalizowała się w jednym, konkretnym rodzaju botanicznym. Wysysają słodki sok przede wszystkim z miękkich części rośliny, co powoduje powstawanie pokrzywionych wierzchołków pędów, zwiniętych liści a także chorób, ponieważ owady mogą przenosić wirusy.

Jeśli zapomnieć na chwilę o szkodach, jakie wyrządzają w ogrodzie, obserwacja z bliska tych czarnych, zielonych, brunatnych albo żółtych owadów może być fascynująca. Żyją one w oryginalnej symbiozie z mrówkami, które zapewniają im ochronę przed drapieżnikami. W zamian mszyce oferują mrówkom słodki sok. Trawią sok tylko częściowo, a resztę wydalają, co w połączeniu z sokiem wyciekającym z uszkodzonych tkanek tworzy tak zwaną spadź. Ta substancja właśnie budzi zainteresowanie mrówek i pszczół (miody spadziowe). Czym jest spadź, często dowiadują się właściciele samochodów, którzy zaparkowali latem na przykład pod lipami.

Do najczęstszych przedstawicieli mszyc w naszych ogrodach należy:

• mszyca różano-szczeciowa (Macrosiphum rosae) – atakująca róże, jabłonie, grusze, truskawki;
• mszyca burakowa (Aphis fabae) – atakuje takie rośliny jak: ziemniaki, buraki, fasola, kalina, trzmielina;
• bawełnica korówka (Eriosoma lanigerum) – jabłonie, grusze, pigwa;
• mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana (Myzus persicae) – brzoskwinie, śliwy, różne warzywa i chwasty;
• mszyca jabłoniowa (Aphis pomi) – jabłonie, grusze;
• mszyca świerkowa (Elatobium abietinum) – świerki.

Jak żyją mszyce?

Prawie wszystkie gatunki mszycy zimują w stadium jaja na roślinie żywicielskiej i po wykluciu wiosną rozmnażają się początkowo bezpłciowo (partenogeneza). W ten sposób pojawia się w bardzo krótkim czasie liczne potomstwo owadów – zwykle do wykształcenia dojrzałego płciowo pokolenia potrzeba zaledwie tygodnia. Po wielu takich cyklach pokoleniowych pojawia się pierwsze potomstwo zdolne do latania, które zasiedli nowe rośliny tego samego rodzaju. Zdarza się też – jak w przypadku zmieniającej żywiciela czarnej mszycy burakowej – przeniesienie się pod koniec sezonu na zimowisko na kalinę albo trzmielinę. Skrzydlate mszyce mogą się z reguły rozmnażać tylko płciowo.

Lepiej zapobiegać niż zwalczać

Najlepszym sposobem zapobiegania inwazji mszyc jest zagospodarowanie ogrodu zbliżone do natury oraz unikanie uprawy dużych zbiorowisk roślin tego samego gatunku. Dobrze jest więc komponować przykładowo swoje ulubione róże z rozmaitymi bylinami, a ogród warzywny zakładać w formie uprawy mieszanej. Ogólnie biorąc: zdrowe, dobrze zaopatrzone w składniki pokarmowe, wodę i światło rośliny są mniej podatne na ataki szkodników. Słabo nawożone, stojące w nieodpowiednim miejscu i chorowite kwiaty i warzywa są bardzo chętnie zasiedlane przez mszyce.

Należy unikać przede wszystkim przenawożenia azotem, ponieważ z obfitości soku roślinnego korzystają też owady. Pomocne może być też zrezygnowanie z krzewów ozdobnych, które często bywają opanowane przez mszyce, jak na przykład wiciokrzew (Lonicera) albo jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius).

Trzeba zadbać także o to, aby w ogrodzie znalazły się wygodne możliwości gniazdowania dla naturalnych wrogów mszycy, jak biedronki, złotooki, gąsieniczniki, bzygi i inne pożyteczne owady. W tym celu można przygotować dla nich specjalny domek dla owadów. Jeśli drapieżniki polujące na mszyce na dobre zadomowią się w ogrodzie, inwazja mszyc po pierwszych sukcesach wiosną i wczesnym latem, zdecydowanie się później załamuje. Powód jest prosty: przy dużej podaży pokarmu również owady pożyteczne rozmnażają się masowo. Latem ustanawia się zwykle równowaga, która ułatwia życie ogrodnikowi.

Jak stworzyć przestrzeń życiową dla naturalnych wrogów mszycy?

• biedronki i ich larwy – zostawić w ogrodzie na zimę opadłe liście,
• larwy złotooka – zawieszać czerwone skrzynki dla złotooków,
• larwy pryszczarek – zrezygnowanie z użycia pestycydów w ogrodzie,
• larwy gąsieniczników – naturalne otoczenie bez pestycydów,
• larwy bzygów – dorosłym owadom zapewnić dostęp do kwiatów,
• grzebacze – stworzyć w ogrodzie naturalne, niezakłócone miejsca,
• pasikoniki – zakładać w ogrodzie naturalne łąki kwietne,
• skorki – przygotować wiązki bambusa albo trzciny jako miejsce schronienia,
• biegacze – zachowanie naturalnych fragmentów ogrodu z kryjówkami w ziemi,
• drapieżne pluskwiaki – naturalne środowisko z krzewami i drzewami,
• sikorki, wróble i inne ptaki – stworzyć możliwości gniazdowania, zapewnić wodopoje.   

Dbanie o dobrą kondycję roślin

Jak zwykle, podstawowym zdaniem profilaktyki jest wzmocnienie zagrożonego organizmu. Służy temu naturalne zagospodarowanie ogrodu. Polega ono m.in. na unikaniu tworzenia dużych powierzchni monokultur. Zbiorowisko takich samych roślin ułatwia rozprzestrzenianie się szkodnika. O wiele korzystniejsza jest mieszana uprawa roślin, gdzie każdy gatunek sprowadza swoje własne owady szkodliwe i pożyteczne. A wszystkie razem trzymają się wzajemnie w szachu. Ogrodnicy starej szkoły znają wiele korzystnych kombinacji roślin, jak na przykład róże i lawenda. Są też wzajemnie wspierający się sąsiedzi w ogródku warzywnym. Mocne, zdrowe rośliny w znacznym stopniu same potrafią zadbać o swoje bezpieczeństwo.

Zbiorowisko takich samych roślin ułatwia rozprzestrzenianie się szkodnika. O wiele korzystniejsza jest uprawa mieszana, gdzie każdy gatunek roślin sprowadza swoje własne owady szkodliwe i pożyteczne.

Zwalczanie mechaniczne mszyc

W początkowym stadium zasiedlania roślin mszyce można zbierać ręcznie. Kolonie szkodników na pojedynczych liściach albo pędach również da się usunąć razem z fragmentami roślin. Jeśli mszyce występują na roślinach o mocnych liściach, prostym sposobem będzie spłukiwanie ich strumieniem wody. Powrót z ziemi na miejsce żerowania jest ponad siły małego szkodnika.

Aby mszyce w ogrodzie pojawiły się wiosną w mniejszej liczbie, resztki zbiorów, liście i ścięte pędy należy koniecznie zebrać i zniszczyć. Mogą znajdować się na nich zimujące jaja mszycy.

Zwalczanie biologiczne mszyc

Mszyce mają wielu naturalnych wrogów wśród owadów, dla których kolonie tych szkodników stanowią bardzo atrakcyjne źródło pożywienia. Zamiast więc samemu prowadzić walkę z mszycą, lepiej jest wspierać naturalnych sojuszników. Grunt to dobra strategia! Do głównych naszych sprzymierzeńców ze świata owadów należą:

• Biedronka. Najbardziej znany wróg mszycy. Biedronki są tak żarłoczne, że w krótkim czasie dziesiątkują kolonie mszycy. Dorosły chrząszcz zjada do 200 mszyc dziennie, a larwa nawet dwa razy więcej.
• Złotooki i bzygi. Zwalczanie mszyc na owłosionych roślinach skutecznie prowadzą larwy złotooka. Jedna larwa potrafi zjeść do 500 mszyc. Na roślinach o gładkich liściach niezawodne są larwy bzyga. Każda larwa tej muchówki zjada w ciągu swojego dwutygodniowego istnienia ponad 800 mszyc. Larwy bzyga są spoza tym bardzo wytrzymałe na wiatr i niepogodę, a do aktywności potrzebują zaledwie 8ºC.
• Skorki. Również skorki zaliczają się do naturalnych wrogów mszycy. Z tymi sojusznikami jest tylko taki mały problem, że kiedy zabraknie im do jedzenia mszycy, mogą zabrać się za liście.

Każdego ogrodnika ucieszy fakt, że mszycę zjadają też małe ptaki. Karmią nimi swoje pisklęta. Należą do nich:

• wróble;
• sikorki;
• pierwiosnki (świstunki);
• piecuszki;
• mysikróliki;
• strzyżyki;
• makolągwy.

Zwalczanie mszyc środkami domowymi

Dobre efekty dają opryski wyciągami i naparami z różnych roślin (m.in. cebula, pokrzywa, piołun, tytoń, skrzyp), a także roztworem szarego mydła. Mniej znaną, ale podobno skuteczną metodą, jest oprysk mszycy czystą wódką. Nie wiadomo tylko, czy po takim zabiegu biedronki i skorki nie popadną w alkoholizm.

Mszyce mają wielu naturalnych wrogów, dla których kolonie tych owadów stanowią bardzo atrakcyjne źródło pożywienia. Zamiast więc samemu prowadzić walkę z mszycą, lepiej jest wspierać naturalnych sojuszników.

Naturalne oraz domowe sposoby na pozbycie się mszyc, chociaż działają wolniej niż chemiczne, bywają równie skuteczne, a są przy tym całkowicie ekologiczne.