Wełnowce – jak je rozpoznać i zwalczać? Dlaczego atakują rośliny?

Czym są wełnowce?

Wełnowce (Pseudococcidae) to niewielkie owady z rzędu pluskwiaków różnoskrzydłych (Hemiptera), które należą do grupy czerwców. Znane są przede wszystkim jako szkodniki owadzie atakujące rośliny doniczkowe, ogrodowe czy rośliny uprawne. Ich ciało pokryte jest charakterystycznym, białym, woskowym nalotem, co sprawia, że wyglądają jak małe kłębki waty, które osadzają się na liściach, łodygach oraz korzeniach.

Uwaga: Nazwa wełnowce powinna odnosić się do rodziny Eriococcidae, w praktyce jednak przyjęła się dla określenia przedstawicieli Pseudococcidae. Nie jest to nazwa systematyczna.

Wełnowiec to niewielki owad – dorosłe osobniki osiągają od 1 do 10 mm długości w zależności od gatunku. Samice nie mają skrzydeł i są większe, natomiast samce różnią się wyglądem – są mniejsze, mają skrzydła i żyją znacznie krócej. Charakterystycznymi cechami wełnowców są: ciało podzielone na segmenty, długie i nitkowate odnóża, wydzielanie lekkiej substancji zwanej spadzią.

Uwaga: Poszczególne gatunki wełnowców mogą różnić się wzorem pasków na grzbiecie i kolorem ciała.

Jak je rozpoznać? Objawy

Rozpoznanie wełnowców na roślinach nie zawsze jest proste, zwłaszcza w początkowej fazie ich rozwoju. Warto zaznaczyć, że skupiska często znajdują się w miejscach trudno dostępnych i mogą atakować różne części rośliny – często ukrywają się w zagłębieniach i po spodniej stronie liści, przy ogonkach liściowych, w kątach pędów oraz na młodych pąkach. Ponownie podkreślimy, że wyglądają one jak małe kłębki wełny lub waty i możemy je rozpoznać po puszystym nalocie woskowym.

Uwaga: Szczególnie trudne do wykrycia są wełnowce korzeniowe, które zasiedlają systemy korzeniowe roślin doniczkowych oraz rosnących w gruncie i mogą się kryć również w ziemi. Jeśli roślina zaczyna więdnąć, a jej wzrost jest zahamowany mimo odpowiedniej pielęgnacji, to warto wówczas sprawdzić korzenie. Po ich wyjęciu z podłoża można dostrzec białe osady przypominające pleśń.

Kolejnym istotnym sygnałem jest pojawienie się spadzi, czyli lepkiej, słodkiej substancji wydzielanej przez wełnowce w procesie odżywiania się sokami roślinnymi. Spadź pokrywa liście i łodygi, ograniczając zdolność rośliny do fotosyntezy. Tworzy wówczas klejącą warstwę, która z kolei może sprzyjać rozwojowi chorób grzybowych.

Różne rośliny zaatakowane przez wełnowce często wykazują również zmiany w wyglądzie liści. Można zaobserwować ich:

żółknięcie,
brązowienie,
deformacje,
zwijanie się brzegów,
przedwczesne opadanie.

Młode i delikatne liście mogą zostać całkowicie zniekształcone.

Rozwój inwazji będzie skutkować także ogólnym osłabieniem atakowanych roślin. Objawy, które wskazują na problemy z wełnowcami to:

zahamowanie wzrostu roślin,
brak nowych przyrostów,
więdnięcie,
zamieranie całych pędów,
opadanie pąków kwiatowych,
zasychanie pąków kwiatowych,
brak kwitnienia.

Dlaczego wełnowce atakują rośliny?

Białe wełnowce na zielonych liściach — Wełnowce lubią suche i ciepłe powietrze

Wełnowce atakują rośliny przede wszystkim dlatego, że są fitofagami, czyli owadami, które żywią się sokami roślinnymi. Ich aparat gębowy przystosowany jest do nakłuwania tkanek roślinnych i wysysania soku, który stanowi ich główne źródło pokarmu. Jednak samo istnienie szkodników w danym środowisku nie oznacza automatycznie ich inwazji – do intensywnego rozmnażania i atakowania roślin przyczyniają się konkretne czynniki związane z warunkami uprawy.

Warto również wspomnieć o ryzyku przenoszenia wełnowców na nowe rośliny. Kupując kolejne egzemplarze, zazwyczaj nie przeprowadzamy ich dokładnej inspekcji ani nie dbamy o zachowanie okresu kwarantanny. Owady te mogą być także przenoszone na ubraniach lub narzędziach ogrodniczych.

Osłabienie roślin

Jednym z głównych powodów pojawienia się inwazji tych szkodników owadzich jest ogólne osłabienie rośliny. Częstymi przyczynami są błędy w pielęgnacji, np.: nadmierne lub zbyt skąpe podlewanie, nieodpowiednie nawożenie, niewłaściwe warunki świetlne.

Temperatura otoczenia

Kolejnym czynnikiem jest temperatura otoczenia. Wełnowce preferują ciepłe i suche powietrze, co tłumaczy ich częste występowanie w szklarniach, oranżeriach, na kwiatach doniczkowych czy w pomieszczeniach o wysokiej temperaturze. Zimą, gdy ogrzewanie wnętrz powoduje wzrost temperatury i suchość powietrza, warunki przede wszystkim sprzyjają ich żerowaniu.

Nieodpowiednia cyrkulacja powietrza

Rośliny ustawione blisko siebie, w miejscach o ograniczonym przepływie powietrza (np. w pobliżu kaloryferów zimą), tworzą środowisko sprzyjające rozwojowi wełnowców. Brak przewiewu sprawia, że łatwiej się rozmnażają.

Brak naturalnych wrogów

Rozprzestrzenianie się wełnowców ułatwia także brak naturalnych wrogów. W naturze populacje tych szkodników roślin są kontrolowane przez owady takie jak biedronki. Jednak w warunkach domowych, gdzie brakuje naturalnych przeciwników, mogą swobodnie się rozwijać i rozmnażać.

Zobacz: Przędziorki – zwalczanie. Sprawdzone sposoby ogrodników

Jak zwalczyć wełnowce? Domowe sposoby

Czosnek i cebula na stole — Z czosnku i cebuli może przygotować skuteczny roztwór na wełnowce

Warto zdawać sobie sprawę z tego, że większość gatunków wełnowców może być zwalczana z wykorzystaniem zarówno chemicznych, jak i biologicznych środków ochrony roślin. W przypadku niewielkich infestacji możemy sięgnąć po sprawdzone, domowe sposoby, które są bezpieczne dla roślin, ludzi i zwierząt. W walce z tymi szkodnikami szczególnie ważne jest usunięcie nie tylko samych owadów, ale również ich jaj w białej masie włókien woskowych – ze względu na to, że wełnowce rozmnażają się w bardzo szybkim tempie.

Poniżej zebraliśmy dla Was najskuteczniejsze, domowe metody zwalczania tych szkodników.

Mechaniczne usuwanie szkodników

Jednym z najprostszych sposobów na pozbycie się wełnowców jest ich mechaniczne usunięcie. Można to zrobić przy pomocy patyczka higienicznego lub wacika nasączonego np. wodą z mydłem, spirytusem lub wodą utlenioną. Miejsca, w których widoczne są kolonie owadów, dokładnie przecieramy.

Oprysk na wełnowce z wody i mydła

Możemy przygotować również prosty, domowy oprysk z wody i mydła. Warto podkreślić, że roztwór będzie działać dwutorowo – rozpuści woskowatą warstwę, sprawiając, że owady wyschną i zginą, ale również będzie utrudniać im poruszanie się i oddychanie. Wystarczy, że łyżkę lub dwie łyżki stołowe szarego mydła rozpuścimy w litrze ciepłej wody, a następnie spryskamy roślinę. Ten zabieg możemy powtarzać co kilka dni.

Ocet

Wełnowce mogą być zwalczane także za pomocą roztworu z octu (np. jabłkowego). Rozcieńczamy go z wodą w proporcji 1:5 i spryskujemy roślinę. Pamiętajmy jednak o tym, że ocet może być szkodliwy dla niektórych gatunków roślin.

Uwaga: Ocet jest kwasem i może być skuteczny, ale stosowanie go na roślinach wymaga od nas szczególnej ostrożności, ponieważ może on je uszkodzić. Dlatego też nie jest to powszechnie zalecana metoda.

Olejki eteryczne

Warto zainteresować się również niektórymi olejkami – zwłaszcza olejkiem neem, olejkiem lawendowym oraz olejkiem z drzewa herbacianego – ze względu na ich właściwości owadobójcze. Kilka kropli olejku możemy wymieszać z wodą i odrobiną płynu do naczyń, aby stworzyć skuteczny preparat.

Czosnek i cebula

Czosnek i cebula to znane, naturalne środki na szkodniki. Aby przygotować skuteczny wywar, gotujemy cebulę lub kilka ząbków czosnku w litrze wody przez kilkanaście minut, a po ostudzeniu – przecedzamy. Roztworem spryskujemy wybrane okazy co kilka dni.

Alkohol izopropylowy lub spirytus

Roztwór alkoholu (np. spirytusu spożywczego lub izopropylowego) to kolejny środek na wełnowce. Alkohol nie tylko niszczy ich osłonę ochronną, ale także eliminuje larwy i jaja. Nasączając wacik, można nim przetrzeć liście i łodygi, albo przygotować oprysk, mieszając 100 ml alkoholu z 1 litrem wody i kilkoma kroplami płynu do mycia naczyń. Oprysk należy stosować co kilka dni.

Usuwanie wełnowców z podłoża

Jeśli problemem są dorosłe wełnowce korzeniowe, to konieczne może być przesadzenie rośliny do świeżego podłoża. Musimy dokładnie opłukać korzenie pod bieżącą wodą, usuwając wszelkie ślady wydzieliny i białych osadów, a doniczkę wyparzyć wrzątkiem. Możemy także namoczyć korzenie w roztworze wody i nadmanganianu potasu lub w wodzie z dodatkiem mydła potasowego.

Chemiczne zwalczanie wełnowców

Gdy naturalne sposoby okazują się niewystarczające, niezbędne mogą być chemiczne środki ochrony roślin. Preparaty owadobójcze, zwane insektycydami, skutecznie eliminują zarówno dorosłe osobniki, jak i larwy oraz jaja, a ich skuteczność zależy od metody aplikacji, częstotliwości użycia oraz rodzaju substancji czynnej, dlatego istotne jest dobranie odpowiedniego środka. Możemy podzielić je na preparaty kontaktowe, systemiczne oraz olejowe.

Środki kontaktowe działają natychmiast po zetknięciu ze szkodnikiem, wymagają jednak dokładnego opryskania całej rośliny. Ochrona chemiczna jest jednak utrudniona ze względu na nalot woskowy, który może utrudniać działanie środka – konieczne jest więc wielokrotne powtarzanie zabiegu.
Środki systemiczne przenikają do tkanek roślinnych, aby zwalczać wełnowce od wewnątrz – preparat pobierany jest przez liście lub korzenie, a następnie rozprowadzany jest przez sok roślinny. Ta metoda pozwala na eliminację nie tylko dorosłych szkodników, ale również ich jaj i larw. Efekty utrzymują się przez dłuższy czas.
Środki olejowe (preparaty parafinowe i mineralne) tworzą na powierzchni roślin warstwę blokującą owadom dopływ tlenu, co w konsekwencji prowadzi do ich uduszenia. Szczególnie skuteczne są w przypadku jaj i larw.

W przypadku chemicznych środków na wełnowce najczęściej wykorzystuje się preparaty zawierające substancje czynne takie jak: imidaklopryd, acetamipryd, tiaklopryd, chloropiryfos, deltametryna. Skutecznym i jednocześnie bezpiecznym dla roślin rozwiązaniem są także preparaty na bazie oleju parafinowego.

Jak stosować chemiczne środki ochrony roślin?

Chemiczne środki ochrony roślin są skuteczne, jednak ich stosowanie wiąże się z pewnym ryzykiem, dlatego też szczególnie ważne jest zachowanie ostrożności.

Przed pierwszym użyciem zapoznajmy się z instrukcją i zaleceniami producenta.
Podczas aplikacji zadbajmy o środki ochrony osobistej (rękawice, maska).
W pomieszczeniach zamkniętych, zwłaszcza w domach i szklarniach, zapewnijmy dobrą wentylację wnętrza. W miejscach, gdzie przebywają dzieci i zwierzęta domowe, unikajmy stosowania silnych preparatów.
Oprysk powinien obejmować całą roślinę, a szczególnie spodnią stronę liści.
Zabiegi najczęściej wykonuje się w odstępach 7-10 dni, rano lub wieczorem, gdy temperatury są niższe.
Pamiętajmy o tym, że częste stosowanie tych samych substancji może prowadzić do uodpornienia się szkodników, dlatego zaleca się naprzemienne stosowanie różnych środków.