Amarylis – kiedy zacząć uprawę, by zakwitł na Święta?

Wprawdzie za Williamem Szekspirem można by powtórzyć, że „to, co zwiemy różą, pod inną nazwą równie by pachniało”, jednak ogrodnictwo to nie tylko poezja, ale również botanika. Chodzi o zwartnicę, do której przylgnęła nazwa amarylis, i co powoduje często nieporozumienia. Chwaląc się wspaniałymi kwiatami amarylisu, większość osób pokazuje kwitnącą zwartnicę. Obie rośliny są podobne, ale przecież nie identyczne.

Amarylis czy zwartnica – jak rozpoznać?

W pierwszym okresie wielkich odkryć geograficznych sprowadzano do Europy przede wszystkim rośliny użytkowe – między innymi ziemniaki, banany, kakao. W XVIII i XIX wieku serca Europejczyków zaczęły podbijać niezwykle efektowne kwiaty z tropików. Wśród nich była lilia belladonna z Afryki Południowej i efektowne, cebulowe byliny z peruwiańskich Andów oraz terenów dzisiejszej Brazylii i Boliwii.

W połowie XVIII wieku Linneusz uznał Amaryllis belladonna za gatunek typowy dla rodzaju Amaryllis. W swoim dziele opisał osiem kolejnych gatunków amarylisu. Od tej pory gatunki z południowej Afryki i Ameryki Południowej szeregowano do tego samego rodzaju, który na początku XIX wieku rozrósł się do około 50 gatunków.

W botanice, jak w każdej nauce, dokonuje się nieustanny postęp i weryfikacja dotychczasowej wiedzy. Gatunki roślin uznanych pierwotnie za amarylisy podzielono w inny sposób, utworzono też nowy rodzaj Hyppeastrum. Ostatecznie zdecydowano w 1987 roku, że Amarillis dotyczy tylko południowoafrykańskich gatunków, a gatunki południowoamerykańskie należą do rodzaju Hyppeastrum.

Jak to często z roślinami ozdobnymi bywa, w potocznym użyciu są nazwy zwyczajowe, lokalne, tworzone nierzadko według etymologii ludowej. Wszystkie tego rodzaju formy są oczywiście dopuszczalne pod warunkiem, że używaną na co dzień nazwę rośliny uzupełni się nazwą botaniczną.    

Jak odróżnić amarylis od zwartnicy?

Oba rodzaje roślin należą do tej samej rodziny amarylkowatych i odznaczają się wyjątkowo efektownymi kwiatami. Amarylis nadobny (Amaryllis belladonna) i zwartnica (Hyppeastrum) są podobne do siebie. W sprzedaży obie rośliny są oferowane pod nazwą „amarylis”, chociaż z reguły chodzi o jedną z licznych odmian i hybryd zwartnicy. Aby zauważyć różnicę między amarylisem i zwartnicą, nie potrzebne są specjalne kwalifikacje. Oto kilka podstawowych cech wyróżniających te rośliny:

Zajrzyjcie też do naszej galerii zwartnicy - jak ona wygląda?

Obie rośliny są trujące

Zwykle uprawiany amarylis nadobny, jak i ponad 600 kultywarów zwartnicy, to rośliny trujące. W obu przypadkach należy zachować ostrożność, szczególnie jeśli w domu są małe dzieci albo zwierzęta. Zwartnica jest bardzo toksyczna i już kontakt skóry z jej sokiem może wywołać podrażnienia. Zjedzenie nawet małego kawałka cebuli może mieć tragiczne skutki. Podczas pracy z roślinami należy pamiętać o rękawicach ochronnych i z daleka trzymać domowe zwierzęta i małe dzieci.

Cykl życia amarylisu    

Egzotyczne pochodzenie amarylisu i zwartnicy powoduje, że ich cykl życiowy różni się zasadniczo od gatunków rodzimych. Przejawia się ta odmienność między innymi w kwitnieniu w okresie Bożego Narodzenia. Przepych kolorowych kwiatów trwa często aż do marca. Potem w okresie letnim roślina może być uprawiana na zewnątrz. Od końca sierpnia amarylis potrzebuje około ośmiu tygodni nieprzerwanego spoczynku w temperaturze ok. 5°C do maksymalnie 10°C. Dopiero to pobudza roślinę do ponownego kwitnienia i na nowo rozpoczyna cykl życiowy.

W każdym razie nie każda cebula nadaje się do wieloletniej uprawy i ponownego rozwoju kwiatów. Dotyczy to niektórych odmian „amarylisu”-zwartnicy oraz cebul specjalnie preparowanych. Także cebule opanowane przez grzyby nie nadają się do dalszej uprawy. Te można rozpoznać po czarnych smugach albo plamach.

Pielęgnowanie – oczekiwanie na ponowne kwitnienie

Aby nasz umowny amarylis także w następnych latach rozwijał swoje wspaniałe kwiaty, potrzebuje odpowiedniej, dostosowanej do cyklu życiowego opieki.

Przycinanie po kwitnieniu

Roślinę przycina się dopiero po kwitnieniu. Cięcie jest konieczne, aby wyczerpanej roślinie oszczędzić wysiłku, i aby mogła swoje rezerwy ponownie uzupełnić. Zwiędłe kwiaty należy jak najprędzej usuwać, co zapobiegnie wyczerpującemu tworzeniu owoców i nasion. Zamiast tego może amarylis zebrać siły do nowego, szybkiego rozwijania kwiatów – najlepiej już na najbliższe Święta. Do cięcia trzeba używać ostrego i zdezynfekowanego noża. Należy:

• jak najprędzej odciąć zwiędłe kwiaty od głównego pędu,
• usunąć też szypułkę kwiatową,
• pęd kwiatowy usunąć dopiero wtedy, gdy pożółknie; wcześniej roślina wycofa z niego do cebuli dostępne jeszcze składniki odżywcze,
• pęd kwiatowy ściąć ok. 5 cm nad cebulą.

Usuwać na bieżąco trzeba też pożółkłe i schnące liście: te z jednej strony zabierają roślinie energię, z drugiej zaś stanowią furtkę dla patogenów grzybowych i innych. Z tego samego powodu narzędzie do cięcia powinno być zawsze czyste, aby nie przenosić na zdrową roślinę zarodników grzybów. Zielone liście pozostawia się na roślinie.

Przerwa na odpoczynek

Od sierpnia amarylis wchodzi powoli w fazę spoczynku, która powinna trwać co najmniej sześć do ośmiu tygodni. Tylko wtedy, gdy ta faza zostanie zachowana, możecie liczyć zimą na piękne kwiaty. Aby się to powiodło, trzeba:

• od końca czerwca odstawić nawożenie,
• ograniczać stopniowo dawki wody,
• obcinać zwiędłe kwiaty,
• główny pęd i liście usuwać dopiero wtedy, gdy pożółkną i zwiędną,
• zostawiać na roślinie zielone liście,
• przenieść roślinę do domu, kiedy prawie wszystkie liście uschną albo temperatura na zewnątrz spadnie do 15°C,
• postawić amarylis (domyślnie: zwartnicę) w chłodnym i ciemnym miejscu,
• zapewnić roślinie temperaturę ok. 5-10°C – idealna jest nieogrzewana piwnica,
• nie podlewać i nie nawozić rośliny.

Po około ośmiu tygodniach – a więc w listopadzie – można roślinę wybudzić ze snu i przesadzić do nowego podłoża. Następnie trzeba ją znowu postawić w miejscu ciepłym i jasnym. 

Przesadzanie amarylisu, aby wywołać kwitnienie

Przesadzenie po okresie spoczynku jest dla rośliny sygnałem do ponownego rozwijania liści i kwiatów. Zanim pojawią się pierwsze kwiaty, upływa zwykle pięć do ośmiu tygodni. Można więc sobie dokładnie wszystkie czynności zaplanować i wyliczyć, aby amarylis - zwartnica zakwitł punktualnie na święta Bożego Narodzenia. Nie należy zapominać o podlaniu cebuli zaraz po przesadzeniu i później o regularnym podlewaniu i nawożeniu. W każdym razie należy unikać powstawania zastoju wody, ponieważ prowadzi to szybko do zgnilizny korzeni i obumarcia całej rośliny. Świeżo przesadzony amarylis powinien początkowo stać w temperaturze 13-18°C i stopniowo przyzwyczajać się do temperatury pokojowej. Wtedy na pewno na Święta pojawią się wyczekiwane kwiaty. 

Przeczytaj inny nasz artykuł o tym jak pielęgnować amarylis