Środki ochrony roślin: insektycydy, fungicydy, herbicydy. Jakie i kiedy stosować?

Insektycydy – środki owadobójcze

1. Insekcydy – zastosowanie i ciekawostki

Te substancje są stosowane do zwalczania owadów zarówno dorosłych, jak i w stadium larwy. Nie tylko w rolnictwie i leśnictwie, ale również w gospodarce magazynowej używa się insektycydów do ochrony materiałów organicznych. W ten sposób zabezpiecza się na przykład drewno przed owadami. Innym obszarem, gdzie środki chemiczne znajdują zastosowanie, jest ogrodnictwo i uprawa roślin doniczkowych.

Wprowadzenie chemicznych środków owadobójczych do rolnictwa spowodowało w XX wieku gwałtowny przyrost produkcji żywności. Szybko okazało się jednak, że koszty tego postępu są bardzo wysokie. Wpływ niektórych insektycydów na środowisko naturalne jest tak szkodliwy, że ich stosowanie zostało na całym świecie zabronione. Jeszcze w latach 80. opryski lasów w okresie gradacji strzygoni choinówki albo brudnicy mniszki szkodziły nie tylko szkodliwym larwom w koronach drzew, ale też przy okazji wszystkim innym owadom, a nawet ptakom. Obecnie produkowane insektycydy są przede wszystkim selektywne (działają tylko na określone gatunki) i ulegają po pewnym czasie autodestrukcji.

Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, insektycydy nie są wynalazkiem XX wieku. Plagi owadów znane są ludzkości od najdawniejszych czasów. O gradacji szarańczy w Egipcie wspominają teksty biblijne. Homer informuje o zastosowaniu siarki do ochrony roślin przed szkodnikami. Siarkę zmieszaną z olejem stosowali też do zwalczania owadów Grecy i Rzymianie. W Chinach, jak zauważył Marco Polo, zwalczano szkodniki owadzie przy użyciu arsenu. W XIX wieku zaczęto stosować w tym celu sole miedzi, a później ołowiu, żelaza i rtęci. Pierwsze syntetyczne, skuteczne insektycydy pojawiły się w latach 30. ubiegłego wieku.

2. Rodzaje insekcydów

Poza insektycydami chemicznymi, których działanie jest oparte na szkodliwych dla owadów substancjach chemicznych, istnieją biologiczne środki ochrony roślin. Zawierają one zarodniki grzybów albo bakterie lub wirusy.

Insektycydy działają albo zabójczo na owady, albo uniemożliwiają ich dalszy rozwój. W zależności od drogi, jaką przedostają się do organizmu owada, można je podzielić na cztery grupy.

• Insektycydy żołądkowe. Toksyczne działanie wykazują po zjedzeniu zatrutych roślin przez owada i przedostaniu się do przewodu pokarmowego.
• Insektycydy kontaktowe. Łatwo wnikają w naskórek owada i prowadzą do jego śmierci.
• Insektycydy oddechowe. Do ciała owada wnikają przez przetchlinki w postaci gazu albo pary. Niszczą wszystkie stadia rozwoju z wyjątkiem jaj.
• Insektycydy układowe. Za pośrednictwem korzeni i liści przemieszczają się w układzie naczyniowym rośliny, czyniąc ją trującą dla zasiedlających owadów.

Taki podział środków owadobójczych jest tylko umowny, ponieważ większość z nich przenika do organizmu owada jednocześnie różnymi drogami. Poza tym insektycydy są klasyfikowane według metody stosowania – opryskiwanie, zadymianie, opylanie itp.

Fungicydy – środki grzybobójcze

1. Zastosowanie fungicydów

Tak określa się środki stosowane do zwalczania szkodliwych grzybów, atakujących rośliny. Są w tej grupie zarówno substancje organiczne, jak i nieorganiczne oraz środki biochemiczne. Fungicydy mogą całkowicie zahamować rozwój grzyba albo go czasowo powstrzymać. Sposób działania zależy od stopnia koncentracji substancji czynnej. Wiele fungicydów może wykazywać działanie fungistatyczne, ponieważ wyższe stężenie środka mogłoby mieć negatywny wpływ na rośliny. Fungicydy stosuje się między innymi w ogrodnictwie, rolnictwie i leśnictwie do ochrony upraw, a także zabezpieczenia drewna przed grzybami.

2. Rodzaje fungicydów

Ze względu na ogromną różnorodność grzybów i bardzo złożoną problematykę, rozwinięto w ostatnich dziesięcioleciach fungicydy przydatne w różnych obszarach zastosowania.

• Fungicydy ochronne. Określa się tak środki zwalczające grzyby, stosowane zapobiegawczo. To znaczy, stosuje się ten fungicyd zanim zarodniki grzyba zaczną rozwijać się na roślinie uprawnej.
• Fungicydy kontaktowe. Substancje czynne tych fungicydów wykazują działanie w miejscu kontaktu z grzybami. Fungicydy kontaktowe nie wnikają w głąb rośliny, ale pozostają na jej powierzchni. Ma to tę wadę, że fungicyd może być spłukany przez deszcz albo sztuczne nawadnianie. Poza tym nowo rozwinięte części rośliny, na przykład liście, nie są chronione i muszą być na nowo opryskane.
• Fungicydy systemowe. Duże znaczenie mają fungicydy, których substancje czynne przenikają do rośliny z gleby poprzez korzenie albo przez liście. Roznoszone są potem przez system transportowy rośliny, głównie z wodą z dołu do góry.

Herbicydy – środki do zwalczania chwastów

1. Zastosowanie herbicydów

Rośliny uprawiane, sztucznie wprowadzone na pola i rabaty, muszą nieustannie konkurować z chwastami o wodę, składniki pokarmowe i światło. Przystosowane do lokalnych warunków, chwasty rosną bujnie i trzeba je redukować ręcznie, mechanicznie albo z użyciem herbicydów. Rozróżnia się herbicydy selektywne, które działają na określone gatunki oraz herbicydy o szerokim spektrum działania.

2. Rozdaje herbicydów

• Herbicydy doglebowe. Substancje czynne tej grupy herbicydów są przyjmowane przez korzenie chwastów albo kiełkujące nasiona. Z tego względu herbicydy doglebowe stosuje się na powierzchnie jeszcze niezachwaszczone, a najpóźniej w okresie pojawiania się roślin. Mają działanie bardzo długookresowe. Często bywają kombinowane z preparatami kontaktowymi.
• Herbicydy nalistne. W tej grupie rozróżnia się dwa rodzaje: herbicydy kontaktowe i herbicydy systemowe. Pierwsze z nich działają wyłącznie na potraktowane nimi części roślin, które po kilku dniach obumierają. Zalecane jest równomierne opryskanie powierzchni. Ciepła i sucha pogoda zwiększa skuteczność zabiegu. Z kolei herbicydy systemowe posiadają szeroki przedział działania na chwasty nasienne i korzeniowe, zarówno jednoliścienne (trawy), jak i dwuliścienne. Na skutek transportu substancji czynnych przez korzenie, zwalczane są także chwasty bardzo uparte. Skuteczność zwiększa wilgotna i ciepła pogoda.
• Preparaty kombinowana. Ta grupa herbicydów składa się z kombinacji środków nalistnych oraz doglebowych. Odznaczają się dłuższym okresem działania niż czyste herbicydy nalistne.

Stosowanie środków ochrony roślin

Nawet dostępne w sklepach, w pełni legalne środki ochrony roślin tylko wtedy są bezpieczne, kiedy się je właściwie stosuje. Do tych zasad bezpiecznego stosowania pestycydów należy:

• Używanie środków ochrony roślin wyłącznie w przypadkach koniecznych.
• Optymalny dobór środków do konkretnych potrzeb.
• Zużycie tylko takiej ilości środka, jaka jest niezbędna do osiągnięcia celu.
• Korzystanie ze sprawnych urządzeń do oprysków.

W domu i małym ogrodzie wolno stosować tylko takie pestycydy, które są do tych celów przeznaczone. Tylko nieliczne środki używane w rolnictwie można zastosować do ochrony roślin ogrodowych i doniczkowych w mieszkaniu.

Błędy w stosowaniu pestycydów

1. Zastosowanie złych środków na skutek błędnej diagnozy

Kiedy zdarza się, że ogrodnik-amator narzeka na słabe działanie zastosowanego środka, często przyczyna bywa bardzo prosta: albo choroba została źle rozpoznana, albo właściwie określony patogen został potraktowany nieprzeznaczonym dla niego środkiem. Kiedy preparat na mszyce zostanie użyty do zwalczania gąsienic, albo środek przeciwko mączniakowi prawdziwemu na mączniaka rzekomego, nie tylko rośliny na tym ucierpią. Także człowiek, środowisko i własny portfel, do którego trzeba będzie sięgnąć po raz drugi.

Jeżeli nawet patogen został prawidłowo określony, należy się zastanowić, czy warto go w warunkach przydomowego ogrodu zwalczać chemicznie. Na przykład mszyce na krzewach ozdobnych stanowią głównie problem optyczny – czasem można je strącić strumieniem wody.

2. Zastosowanie pestycydu na niewłaściwej uprawie

Często środek przeznaczony do ochrony określonej uprawy zostaje użyty niezgodnie z przeznaczeniem. Na przykład preparatem do zwalczania mszycy na różach właściciel ogrodu postanowił zwalczyć mszycę na sałacie. Jest to niezgodne ze wskazaniami producenta i niebezpieczne dla zdrowia. Środki przeznaczone do zwalczania patogenów na roślinach przeznaczonych do spożycia mają ściśle określone terminy stosowania związane z terminem zbioru.