Czym są herbicydy? Chemiczne usuwanie chwastów w ogrodzie

Wielu ogrodników w momencie, gdy zauważy w swoim ogrodzie chwasty, sięga wtedy po herbicydy, czyli chemiczne preparaty chwastobójcze. Nieprzemyślane opryskiwanie i polewanie środkami chemicznymi może jednak przynieść więcej szkody niż pożytku. Co więcej, stosowanie herbicydów nie jest obojętne dla środowiska. Aktywny składnik środków chwastobójczych, o nazwie glifosat, ma być zakazany w Unii Europejskiej (w niektórych krajach związkowych Niemiec już jest wycofany z użycia). Niestety, w Polsce nadal stosujemy (nie tylko rolnicy, ale i ogrodnicy-amatorzy) te niebezpieczne środki.

Herbicydy – czym są?

Pod pojęciem herbicydów rozumie się szereg środków chemicznych służących do zwalczania chwastów. Ze względu na zakres działania rozróżnia się herbicydy:

• totalne – działające na wszystkie rośliny;
• selektywnie niszczące rośliny dwuliścienne (np. chwasty na trawniku);
• selektywnie niszczące rośliny jednoliścienne (m.in. trawy).

Herbicydy totalne jednakowo szkodzą roślinom pożytecznym, jak i niechcianym. Mogą być używane na przykład przed założeniem ogrodu albo trawnika. Innym rodzajem są herbicydy określane jako regulatory wzrostu. Charakteryzują się tym, że działają w roślinie jak naturalny hormon regulujący wzrost i rozwój. Są pochłaniane przez liście i korzenie i przenoszone do stożków wzrostu. Zaburzają wzrost organów rośliny oraz hamują fotosyntezę. Po kilku tygodniach następuje całkowite zniszczenie rośliny. Mechanizm działania tych syntetycznych hormonów roślinnych nie jest do końca jasny, ale rośliny dwuliścienne (nie-trawy) są bardziej wrażliwe na ich działanie. Stąd zastosowanie tych herbicydów na trawnikach i polach golfowych.

Ze względu na różne sposoby i zakres działania herbicydów, należy w każdym przypadku znaleźć odpowiednią kombinację środków aktywnych dla roślin uprawnych oraz towarzyszących im chwastów.

Jak działają herbicydy?

Niepożądane w ogrodzie rośliny nie tylko psują wygląd rabat, ale również pozbawiają kwiaty i warzywa składników odżywczych i wody. Obok regularnego pielenia w zwalczaniu chwastów może pomóc celowe stosowanie środków chemicznych. Większość z nich ma działanie w szerokim przedziale albo wręcz totalne, co oznacza, że te herbicydy same nie wiedzą, co zwalczają. Jeśli taki środek chemiczny trafi na warzywa albo rośliny ozdobne, na przykład na skutek powiewu wiatru, zginą także rośliny uprawne. Stosując herbicydy, trzeba zawsze zachować ostrożność i uwagę, a znajdujące się obok rośliny osłonić folią lub kartonem. Poniżej prezentujemy najpopularniejsze środki do zwalczania chwastów.

• Inhibitory syntezy aminokwasów – do środków hamujących tworzenie aminokwasów zalicza się na przykład powszechnie znany roundup (z aktywnym składnikiem glifosatem). Aminokwasy atakowane przez ten środek nie występują u ludzi i zwierząt, jednak nie jest on do końca neutralny, a światowa organizacja zdrowia podejrzewa, że może on być rakotwórczy. 
• Inhibitory fotosyntezy – te herbicydy przerywają proces fotosyntezy, przez co rośliny nie mogą zaopatrywać się niezbędne węglowodany.
• Herbicydy z substancjami wzrostu.  

Zalety i wady chemicznych środków przeciwko chwastom

Każdy właściciel ogrodu miał niewątpliwie okazję przekonać się, że mimo pracochłonnego pielenia niektórych chwastów nie da się powstrzymać. Oczywista jest wówczas chęć sięgnięcia po środki chemiczne, ponieważ różne płyny i proszki obiecują szybką i skuteczną pomoc. Jako zalety chemicznych herbicydów wymienia się:

• szybkie i skuteczne działanie,
• wygodne stosowanie,
• długoterminowe działanie,
• nowoczesne środki są biodegradowalne,
• preparaty kombinowane służą jednocześnie jako nawóz.

Wadami chemicznych środków do zwalczania chwastów są:

• obciążenie środowiska,
• szkodliwość dla organizmów wodnych,
• szkodliwość dla zwierząt domowych i dzieci,
• możliwość drażnienia w pewnych warunkach skóry i oczu,
• możliwość niszczenia również pożądanych roślin, jako że działają nie tylko chwasty,
• konieczność przestrzegania zasad ochrony roślin.

Nawet jeśli preparaty chwastobójcze są dzisiaj powszechnie dostępne, nie znaczy to, że można je lekkomyślnie używać. Jeśli ktoś zdecydował się na chemiczne oczyszczenie ogrodu z chwastów, powinien przynajmniej założyć ubranie ochronne i maskę. Trzeba też pamiętać, że trujące substancje, jakimi niewątpliwie są herbicydy, mogą poważnie zaszkodzić dzieciom i małym zwierzętom domowym.

Preparaty chwastobójcze zagrażają nie tylko ludziom. Wszelkie żywe organizmy w glebie i w powietrzu obok opryskanych powierzchni znajdą się również w niebezpieczeństwie. Woda deszczowa spłukuje pozostałości chemicznych substancji do wód gruntowych i zatruwa je. Jeśli herbicydy przedostaną się do kanalizacji, zanieczyszczona woda powinna być w oczyszczalni koniecznie uzdatniona.

Jak stosować herbicydy?

Jeśli zdecydujecie się na zastosowanie chemicznych środków zwalczających chwasty, ważne jest takie ich użycie, aby nie ucierpiały od nich inne rośliny, zwierzęta i ludzie. Poniżej kilka praktycznych rad.

• Stosować tylko dozwolone preparaty – kupujcie i stosujcie tylko te środki, które są dopuszczone do obrotu. Nie powinno się stosować w ogrodzie również samodzielnie sporządzonych mieszanek z soli i octu. 
• Poczekać na pogodę bezwietrzną – jeśli rozpylony preparat trafi na sąsiednią rabatę, zostanie ona zniszczona razem z chwastami. Większość herbicydów nie rozróżnia chwastów od roślin uprawnych. 
• Nie opryskiwać po deszczu – rośliny muszą być suche, aby herbicyd mógł zadziałać. Również krótko po zabiegu nie powinien padać deszcz, ponieważ spowoduje zmycie preparatu i brak działania. 
• Omijać drogi i podjazdy – nie należy opryskiwać powierzchni utwardzonych. Środek zostanie z nich spłukany do wód gruntowych albo do kanalizacji. 
• Nie wchodzić na opryskane herbicydem rabaty i trawniki – ludzie i zwierzęta mogą wchodzić na traktowane preparatem powierzchnie, dopiero wtedy, kiedy ten wyschnie. Na wszelki wypadek dobrze jest odczekać przynajmniej jeden dzień. Trzeba też zwracać uwagę, aby nie przenosić herbicydu na butach do domu i na rabaty. 
• Nie wylewać resztek herbicydu do kanalizacji – preparat należy koniecznie wykorzystać w całości, zanim wyrzuci się opakowanie do śmieci.        

Co na chwasty zamiast herbicydów?

Zamiast zwalczania chwastów przy użyciu herbicydów, można zawsze chwycić za motykę, łopatkę czy wertykulator. Wiele chwastów da się łatwo wyrwać rękoma. Jeśli mniszek, stokrotka, przetacznik i ich koledzy zostaną usunięci przed wytworzeniem nasion, liczba chwastów zostanie mocno zredukowana. W przypadku perzu, podagrycznika, skrzypu polnego i innych chwastów korzeniowych trzeba koniecznie usunąć nawet resztki ich korzeni. Mchu na trawniku można się pozbyć, stosując wertykulację oraz odpowiednie nawożenie i podlewanie.

Ręczna walka z chwastami w ogrodzie jest niewątpliwie bardzo pracochłonna. Jednak zarówno w interesie własnego zdrowia, jak i środowiska leży zrezygnowanie z użycia herbicydów.