Chwasty w ogrodzie – rodzaje, szkodliwość, zwalczanie

1. Charakterystyka chwastów rosnących w ogrodzie

W warunkach naturalnych żadne chwasty nie istnieją; występują jedynie w naszych sztucznie stworzonych uprawach. Definicja chwastów nie wynika też z botaniki, ponieważ chwastem jest tylko ta roślina, którą my tak nazwiemy. Fińskie przysłowie mówi: „Dla człowieka szczęśliwego każdy chwast jest kwiatem, a dla cierpiącego - każdy kwiat to chwast”.

Pojęcie chwastu w ogrodzie nie ogranicza się jedynie do roślin zielnych, ale dotyczy również różnych paproci, traw, mchów i krzewów.

Dlaczego określone rośliny są chwastami?

Roślina jest uważana za chwast, ponieważ:

• tłumi wzrost uprawianych roślin poprzez zabieranie im światła, wody albo składników pokarmowych;
• jest niepożądana ze względów optycznych albo estetycznych – np. nieestetyczne chwasty w postaci mchu na trawniku albo na rabacie kwiatowej;
• w ogrodzie szybko się rozprzestrzenia, mocno rozrasta i trudno ją usunąć;
• jest niewygodna ze względów praktycznych – np. kłujący oset na trawniku;
• zanieczyszcza zbiory roślin uprawnych albo jest trująca;
• jej pyłek jest silnym alergenem i może wywoływać uczulenia.

Rodzaje chwastów w ogrodzie

Rośliny uważane za chwasty można pogrupować według różnych kryteriów.

• Długość cyklu życiowego - chwasty jednoroczne, dwuletnie oraz wieloletnie.
• Miejsce występowania – polne (pola i ogrody), ruderalne (miedze, przydroża, podwórka) i użytków zielonych.
• Główny sposób rozmnażania – chwasty nasienne i chwasty korzeniowe.

1. Chwasty nasienne - jak rozpoznać?

Te chwasty kwitną zwykle latem i wytwarzają potem tysiące nasion. Nasiona mogą być roznoszone przez wiatr i zwierzęta i stać się plagą ogrodu kwiatowego albo wypielęgnowanego trawnika. Mało tego, mogą latami przelegiwać w glebie, aby w korzystnych warunkach wykiełkować i stać się nową rośliną.

Chwasty nasienne są przeważnie jednoroczne, to znaczy jeśli w pierwszym roku uda się zwalczyć kwiaty i nasiona, to w następnym roku już się nie pojawią. Są w stanie bardzo szybko opanować teren.

2. Chwasty korzeniowe - gatunki

Ich nazwa wskazuje na główną metodę rozmnażania, jako że rozprzestrzeniają się przeważnie poprzez podziemne rozłogi i tym podobne korzeniowe organy. Oczywiście wytwarzają też nasiona, które wspomagają ich ekspansję.

Do najbardziej znanych chwastów korzeniowych należy perz, podagrycznik pospolity i skrzyp polny. Kiedy w ogrodzie pojawi się tego typu roślina, należy usunąć ją ze wszystkimi najmniejszymi korzeniami. Jeśli w ziemi pozostanie choćby kawałek korzenia, wkrótce rozwinie się z niego nowa roślina.

Czy chwasty są zawsze szkodliwe?

Panuje powszechne przekonanie, że rośliny określane jako chwasty są szkodliwe, niechciane i należy je jak najszybciej usunąć z ogrodu. A gdyby tak, na przekór powierzchownym opiniom, spojrzeć na nie łaskawszym okiem? Chyba niewiele osób zdaje sobie sprawę, jak wiele zalet mogą mieć zwykłe chwasty.

• Właściwości lecznicze chwastów. Wiele pospolitych chwastów posiada cenne właściwości lecznicze i szerokie zastosowanie w ziołolecznictwie. Należą do nich m.in.: perz, pokrzywa, krwawnik, skrzyp polny, mniszek pospolity.
• Różnorodność biologiczna. Dziko rosnące rośliny tworzą idealne warunki do życia wielu gatunków owadów. Bioróżnorodność sprzyja utrzymaniu równowagi w środowisku, zapobiega powstawaniu gradacji szkodników.
• Względy estetyczne. Oczywiście, łan perzu albo gąszcz pokrzyw w ogrodzie nie robią dobrego wrażenia. Ale trudno byłoby przejść obojętnie obok kępki subtelnych chabrów, eleganckiego ostu albo delikatnej ostróżeczki polnej. Złote kwiaty mniszka na tle zielonej trawy, białoróżowe stokrotki albo białe kwiatostany krwawnika również mogą z powodzeniem konkurować z uznanymi roślinami kwiatowymi. Pod warunkiem, że taką szansę dostaną.
• Uprawy współrzędne. Niektóre chwasty wykazują pozytywny wpływ na warzywa. Na przykład pokrzywa wpływa korzystnie na pomidory i ziemniaki, a krwawnik podnosi odporność na choroby wielu warzyw.
• Rośliny wskaźnikowe. Chwasty mówią bardzo dużo o stanie i rodzaju gleby. Pokrzywa: gleba próchniczna i bogata w azot, fiołek polny: gleba zasadowa, fiołek trójbarwny: gleba kwaśna, koniczyna polna: gleba piaszczysta.

2. Usuwanie chwastów przed założeniem ogrodu

Przyroda nie zna pojęcia „chwast”, a leżącą od lat odłogiem ziemię porastają po prostu miejscowe, dobrze przystosowane do lokalnych warunków gatunki roślin. Jeśli na tej powierzchni mają być uprawiane warzywa i kwiaty, nie można pozwolić, aby przypadkowi osiedleńcy stanowili dla nich groźną konkurencję. Uprawne odmiany są przeważnie wrażliwe na zacienienie i mają określone wymagania glebowe. Chwasty ograniczają dostęp do światła, odbierają zapasy pożywienia i wody. Dlatego też przed założeniem ogrodu powierzchnia musi być odchwaszczona.

Usunięcie dziko rosnących roślin można wykonać mechanicznie albo przy użyciu środków chemicznych. Jeżeli wybrana zostanie pracochłonna (ale ekologiczna) metoda odchwaszczenia bez użycia herbicydów, przyszły ogród trzeba najpierw głęboko spulchnić. Najlepiej jest przekopać glebę jesienią. Za pomocą wideł, które nie przecinają korzeni, należy wyciągnąć i wybrać korzenie w całości. Rozdrabnianie gleby wraz z korzeniami spowoduje, że chwasty korzeniowe zostaną mimo woli doskonale rozmnożone. Zamiast jednego egzemplarza na przykład perzu, z pociętych korzeni powstaną ich setki.

Fińskie przysłowie mówi: „Dla człowieka szczęśliwego każdy chwast jest kwiatem, a dla cierpiącego - każdy kwiat to chwast”.

Kiedy na wiosnę pojawią się młode chwasty, należy jak najprędzej usunąć je z korzeniami, aby nie zakwitły i nie wytworzyły nasion. Na przykład żółtlica drobnokwiatowa potrafi zakwitnąć już po czterech tygodniach po wykiełkowaniu. W ciągu jednego sezonu może wytworzyć nawet trzy pokolenia.

Metodą, która niszczy wszystkie rośliny, jest użycie herbicydu. Opryskane rośliny należy usunąć po całkowitym ich uschnięciu. Trzeba uważać, aby przypadkowo nie zniszczyć rosnących w pobliżu krzewów i kwiatów. A poza tym warto pamiętać, że nie istnieje środek chemiczny nieszkodliwy dla środowiska.

3. Usuwanie chwastów w ogrodzie: metody

Kiedy pracowicie posadzone i pielęgnowane kwiaty zaczynają kwitnąć i można zacząć podziwiać efekty własnej pracy, pojawia się nowa skaza na idealnym obrazie: chwasty. Aby pozbyć się niepożądanych roślin, można zastosować różne metody:

1. Zwalczanie chwastów środkami domowymi

Na wielu ogrodniczych forach i w sąsiedzkich rozmowach wymieniane są (prawdopodobnie najlepsze) domowe i naturalne środki do zwalczania chwastów. Ocet i sól stanowią tutaj alternatywę dla chemicznych niszczycieli chwastów – w końcu wykorzystuje się te substancje na co dzień w kuchni.

Prawdę mówiąc, tam właśnie powinny pozostać. Sól i ocet wyrządzają w ogrodzie więcej szkody niż pożytku. Chwasty zwalczają tylko częściowo skutecznie, za to na długi czas zaszkodzą glebie (zakwaszenie, zasolenie, zmiana pH). Na takim podłożu wyrosną tylko najmocniejsze gatunki: chwasty.

2. Mechaniczne zwalczanie chwastów

Im wcześniej usunie się chwasty razem z korzeniami, tym dłużej będzie trwał efekt. Pielenie (czy inaczej odchwaszanie ogrodu) należy wykonać koniecznie przed rozwojem nasion, a rośliny wrzucić do śmietnika. Wyniesione na kompostownik mogłyby tam przetrwać w postaci nasion.

• Metoda termiczna. Przy pomocy gorącej pary wodnej, gorącego powietrza albo płomienia gazowego wypala się rośliny. Najczęściej zabieg trzeba powtórzyć, ponieważ w glebie pozostały nieuszkodzone korzenie.
• Metoda biologiczna. Chwasty rozrastają się przede wszystkim na powierzchniach, które nie są pokryte innymi roślinami. Jeśli na trawniku pozostawi się latem nieco dłuższą trawę i zapewni jej optymalne warunki wzrostu, chwasty nie będą miały szans.
• Metoda naturalna. Dobrą drogą do zapobiegania rozrostowi chwastów jest ściółkowanie. Gruba warstwa ściółki z kory (ale też ze ściętej trawy, słomy albo kompostu) skutecznie hamuje rozprzestrzenianie się chwastów.
• Metoda chemiczna. Kiedy zawiodą metody „pokojowe”, pozostaje jeszcze w odwodzie broń chemiczna – herbicydy. Stosując środki chemiczne trzeba pamiętać o tym, że nie rozróżniają one „dobrych” i „złych” gatunków roślin.

4. Chwasty na trawniku – jak się ich pozbyć?

Przed założeniem trawnika można zastosować kontaktowe herbicydy nieselektywne. To znaczy takie, które niszczą wszystkie gatunki roślin. Na gotowym trawniku nie jest to już takie proste. Można co najwyżej wykorzystać selektywne środki na rośliny dwuliścienne, bezpieczne dla traw albo usuwać je ręcznie.

Zapobieganiu chwastom na trawniku służy również właściwa pielęgnacja oraz zapewnienie optymalnych warunków dla wzrostu trawy.