Komosa ryżowa, amarantus, orkisz, proso – zboża, które warto uprawiać

Potrawy z wysoko przetworzonych zbóż są podstawową przyczyną otyłości i tzw. chorób cywilizacyjnych. Oprócz warzyw i owoców, coraz większą popularność zdobywają zboża i pseudozboża znane od tysięcy lat, ale niemal całkowicie zapomniane.

Ważną zaletą tych przeżywających renesans starych zbóż jest wysoka zawartość w nich białka. Rekordzistą jest amarantus z 18%. Komosa ryżowa zawiera białka 14%, proso ok. 10%, a pszenica orkiszowa ok. 15%. Z wyjątkiem orkiszu, wszystkie pozostałe zboża są bezglutenowe.

Które zboża i pseudozboża warto uprawiać?

1. Komosa ryżowa

Komosa ryżowa, inaczej quinoa, była uprawiana na wyżynach Andów w regionach, gdzie nie dało się uprawiać kukurydzy. Już Inkowie uważali quinoa za cudowny pokarm, dający siłę i wytrzymałość. Nic dziwnego, że hiszpańscy zdobywcy zabronili uprawy tej rośliny pod karą śmierci: „Ujarzmienie tych buntowniczych Indian nigdy nie będzie możliwe, dopóki będą jedli pewien owoc, nie większy niż główka od szpilki.”

2. Szarłat (Amaranthus)

Amarantus, którego polska nazwa brzmi szarłat, uprawiano już przed 3000 lat. Dla Azteków był zbożem cenniejszym niż złoto. Był też ważnym elementem religijnych ceremonii, podczas których spożywano ciastka z nasion szarłatu z dodatkiem ludzkiej krwi. Uprawy tej rośliny Hiszpanie również Indianom zabronili.

3. Pszenica orkisz (Triticum spelta L.)

Pszenica orkisz, zwana w skrócie orkiszem, była uprawiana w zachodniej Armenii i w dolinach gór Ararat około 8000 lat temu. Znaleziska orkiszu na terenie Polski pochodzą sprzed ok. 4500 lat. Jest to gatunek pszenicy spokrewniony blisko z uprawianą powszechnie pszenicą zwyczajną.

4. Proso zwyczajne (Panicum miliaceum L.)

Jest prawdopodobnie najstarszym uprawianym przez człowieka zbożem. W Chinach odkryto pozostałości prosa w osadach ludzkich sprzed ponad 8000 lat. W Europie było podawane na śniadanie i kolację w formie kaszy, zanim nie wyparł go chleb z żyta i pszenicy.

Komosa ryżowa i szkarłat to pseudozboża

Szkarłat i komosa ryżowa to dwie na nowo odkryte rośliny uprawne. Ponieważ nie są trawami jak „normalne” zboża, więc nazywa się je pseudozbożami albo zbożami rzekomymi. Łączy je wytwarzanie nasion, które są podobne do ziarna zbóż i mają podobne zastosowanie.

Komosa ryżowa i amarantus należą do rodziny szarłatowatych i są blisko spokrewnione ze sobą oraz ze szpinakiem, kapustą rzymską, burakiem ćwikłowym, czy uprawianą w Europie do XVIII wieku komosą białą. Wyglądają jak zboża, ale poza podobnym wykorzystaniem nasion, nic je z trawami nie łączy. Bogate w składniki mineralne liście tych roślin mogą być spożywane jako warzywo albo w postaci sałatek.

Stare gatunki zbóż, jak proso zwyczajne i pszenica orkisz były uprawiane już w starożytności. Poza bardzo wysoką wartością odżywczą posiadają też liczne witaminy, makro- i mikroelementy. Orkisz nie wymaga stosowania pestycydów, przy niskim nawożeniu daje lepsze plony niż pszenica zwyczajna. Proso zaś jest odporne na dłuższe okresy suszy.

Quinoa, amarantus i proso tworzą wiechy z tysiącami małych nasion. Dwa pierwsze pseudozboża mają bardzo okazałe, wyraźnie wybarwione owocostany i dorastają w ciągu pół roku do dwóch metrów wysokości. Nasiona mają wielkość nasion gorczycy. Na jednej roślinie amarantusa znajduje się około 50 tysięcy nasion, które są bardzo lekkie – 1500 sztuk waży zaledwie 1 gram.

Amarantus i komosa ryżowa mają przyjemny orzechowy smak. Ich uprawa jest w ostatnich latach wspierana międzynarodowymi projektami, a spożycie produktów z tych pseudozbóż wciąż rośnie. Proso jest uprawiane głównie na kaszę, ale można wytwarzać z niego również mąkę.

Pszenica orkiszowa jest w tej grupie jedyną rośliną trawiastą, czyli zbożem. Nasiona zebrane są w luźne kłosy.