Czeremcha – właściwości, działanie i zastosowanie

W językach słowiańskich nazwa rośliny brzmi podobnie: czeremcha, чаромха, черёмуха, черемха. Pochodzi od starosłowiańskiego słowa „czerema” – „smagła” i nawiązuje do ciemnego koloru owoców i kory. Poza formą botaniczną spotyka się też ozdobne odmiany ogrodowe, jak pełnokwiatowa ‘Plena’, o kulistym pokroju ‘Globosum’ albo z bardzo długimi do 20 cm gronami ‘Watereri’. Chociaż czeremcha bujnie kwitnie praktycznie każdego roku, to nie zawsze bywa bogaty urodzaj jej owoców. Czasem kwiaty są uszkadzane przez przymrozki albo owadzie szkodniki.

Czeremcha – drzewo o bogatych właściwościach

Kora zawiera substancje aromatyczne o działaniu wyjątkowo silnie antybiotycznym. Kwiaty mają podobny skład do kory, jednak dodatkowo zawierają flawonoidy i olejki eteryczne. Owoce czeremchy posiadają w swoim składzie garbniki (do 25%), fruktozę (do 6,4%), glukozę (do 6,3%), pektynę (1,1%), kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy), antocyjany (5,4-16,4%), flawonoidy, witaminy (C, karotenoidy), cynk.

Nasiona czeremchy zawierają glikozydy cyjanogenne, które rozkładają się na toksyczny kwas cyjanowodorowy. Natomiast miąższ owoców jest jadalny i można spożywać go na surowo albo wyrabiać z niego różne przetwory.

Lecznicze działanie czeremchy

Organiczne związki chemiczne zawarte w czeremsze wykazują właściwości lecznicze, w medycynie ludowej znane były już od wieków.

• obniża temperaturę,
• hamuje stany zapalne,
• łagodzi bóle,
• wzmacnia serce i żołądek,
• reguluje przemianę materii,
• działa uspakajająco.

Zastosowanie czeremchy w ogrodzie, kuchni,  ziołolecznictwie i inne

Niewysokie, mocno rozgałęzione drzewo o estetycznym pokroju, obsypane wiosną gronami aromatycznych kwiatów, a na dodatek oferujące jadalne owoce musiało doczekać się wielu zastosowań.

1. Czeremcha jako roślina ozdobna w ogrodzie

Czeremcha ze swoim płaskim systemem korzeniowym nadaje się szczególnie do ogrodów naturalnych, do posadzenia w pobliżu zbiorników wodnych. Dzięki obfitości kwiatów jest bogatym źródłem pożywienia dla pszczół i innych owadów, a dojrzałe owoce są zjadane przez liczne ptaki i ssaki. Na dostatecznie wilgotnych stanowiskach czeremcha może być posadzona w formie żywopłotu.

>> Przeczytaj też, jak pielęgnować czeremchę w ogrodzie.

2. Kwiaty, owoce i liście czeremchy 

• Liście. Najmłodsze liście można wykorzystać w kwietniu (w niewielkich ilościach) jako aromatyczny dodatek do różnych sosów. Suszone liście mogą być domieszką do herbatek.
• Kwiaty. Można je kandyzować, suszyć, dodawać do herbatek.
• Owoce. Owoce czeremchy są mało trwałe i łatwo ulegają zepsuciu. Można je suszyć, przerabiać na dżem, wino albo ocet. Najwięcej wartościowych właściwości zachowuje sok z czeremchy.

3. Czeremcha – właściwości lecznicze

Owoce czeremchy człowiek spożywał od najdawniejszych czasów, już w epoce kamiennej, o czym świadczą archeologiczne znaleziska. Traktując czeremchę jako pożywienie, ówcześni ludzie nie mogli nie zauważyć specyficznego cierpkiego smaku owoców i ich wzmacniającego wpływu na układ pokarmowy. W ludowej medycynie czeremcha była uważana za dobry środek przeciwbiegunkowy. W tym celu stosowano surowe albo suszone jagody, ewentualnie winną nalewkę z jagód (nawiasem mówiąc, na Rusi „winem” nazywano wódkę). Sok z liści i owoców wykorzystywano do leczenia zainfekowanych i trudno gojących się ran.

W medycynie wywar z owoców czeremchy stosuje się jako środek ściągający przy zapaleniu i rozstroju żołądka i jelit, przy niestrawnościach różnego pochodzenia, w zapaleniu jelita grubego. Dobroczynne właściwości rośliny wykazano w leczeniu grzybicznego zakażenia skóry oraz zapalenia okrężnicy. Zewnętrznie wywar z owoców stosowano z powodzeniem w stanach zapalnych oczu.

Szerokie zastosowanie w medycynie ludowej znajduje także kora z czeremchy. Działa jako łagodny środek przeciwbólowy, moczopędny, przeciwgorączkowy i uspokajający. Korę zbiera się w okresie kwitnienia rośliny, kiedy dobrze oddziela się od młodych gałęzi. Wywar z kory działa moczopędnie i napotnie. Zewnętrznie ma działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, jest stosowany w chorobach zapalnych skóry.

Liście stosuje się w różnych typach kaszlu. Napar z kwiatów stosowano w Europie w Średniowieczu również jako środek antykoncepcyjny.

W weterynarii wywar z owoców czeremchy stosowano w przypadku biegunki u cieląt.

4. Czeremcha pomaga rzucić palenie

Okazuje się, że czeremcha może też pomóc odzwyczaić się od palenia. Po zapaleniu papierosa należy żuć świeżo odłamaną gałązkę czeremchy. W połączeniu z tytoniem powstaje niezwykle nieprzyjemny smak, co pozwala wyrobić negatywną reakcję na ten niezdrowy nałóg.

5. Czeremcha jako źródło surowca drzewnego

Drewno czeremchy jest łatwe w obróbce i trwałe. Posiada dobre parametry techniczne i nadaje się dobrze do wyrobu mebli, elementów dekoracyjnych i oklein.