Porady

Cząber – właściwości lecznicze i zastosowanie popularnego zioła

0 (0 opinii)

Cząber jest rośliną przyprawową i leczniczą łatwą do rozpoznania: liście ma ciemnozielone i wąskie, pod spodem szarosrebrzyste. Kwiaty natomiast są jasnoliliowe, jasnoróżowe lub całkiem białe.

Jeśli chodzi o smak, można powiedzieć, że cząber może smakować w zależności od rośliny i od indywidualnych receptorów smaku jako:

  • aromatycznie korzenny;
  • lekko pikantny;
  • piekąco ostry.

Wielu osobom smak tego ziela przypomina smak tymianku, który jest zresztą z cząbrem spokrewniony. Różne gatunki mają różne pochodzenie i smak. Istnieją nawet odmiany cząbru o smaku cytrynowym.

Pochodzenie i wygląd zioła

Rodzaj botaniczny cząber (Satureja L.) należy do rodziny jasnotowatych (wargowych) i obejmuje ok. 50 gatunków. Najczęściej spotykane są dwa:

  • cząber ogrodowy (Satureja hortensis) – roślina jednoroczna, słodsza w smaku;
  • cząber górski (Satureja montana) – roślina wieloletnia, ostrzejsza w smaku.

Zastosowanie cząbru ma długą tradycję i budzi się ponownie do życia. Roślina pochodzi z regionu śródziemnomorskiego i była w czasach rzymskich w użyciu obok innych przypraw, jak tymianek i oregano. Benedyktynom można z kolei zawdzięczać, że zioło w IX wieku znalazło drogę przez Alpy. Dzisiaj jest szeroko rozpowszechnione i występuje w ponad 30 odmianach. Cząber jest uprawiany w Europie, zachodniej Azji, południowej Afryce i północnej Ameryce.

Cząber ogrodowy pochodzi ze wschodnich regionów Morza Śródziemnego, natomiast ojczyzną cząbru górskiego jest Europa Południowa. Ponieważ oba gatunki przez długi czas są uprawiane, można je znaleźć dzisiaj w krajach śródziemnomorskich i bałkańskich w stanie zdziczałym.

Cząber, w zależności od gatunku, jest rośliną zielną jednoroczną lub wieloletnią. Cząber górski dorasta do 70 cm i jest nieco większy od ogrodowego, który osiąga wysokość do 50 cm. Liście obu gatunków są podobne; mają długość do 3 cm, lancetowatą formę i są ustawione naprzeciwlegle. Cząber górski ma liście przeważnie skórzaste, podczas gdy ogrodowy raczej puszyste i nieco owłosione. Łodygi mogą być od dołu zdrewniałe. W okresie kwitnienia, który trwa zwykle od czerwca do początku października, oba gatunki oba gatunki rozwijają białe, niebieskofioletowe do jasnoróżowych kwiaty. Kwiaty mają wygląd typowy dla rodziny wargowych.

Cząber jako zioło lecznicze
Cząber jako zioło lecznicze

Cząber w kuchni - z czym komponować?

Cząber zawiera kilka cennych składników, jak witamina C i garbniki, które chronią śluzówkę i wspierają organizm w zwalczaniu szkodliwych bakterii. Dzięki olejkom eterycznym roślina pomaga również na choroby dróg oddechowych i przeziębienia. Z tego powodu cząber ma wszelkie kwalifikacje jako składnik pożywienia i nadaje się doskonale do zbilansowanej diety.

Szczególnie nadaje się do przyprawiania potraw jednogarnkowych. Podczas gotowania dodaje się zarówno świeże, jak i suszone gałązki cząbru. Trzeba jednak ostrożnie je dawkować i przed podaniem usunąć z garnka, ponieważ mają bardzo intensywny smak i mogłyby zepsuć potrawę.

Świeży aromat cząbru, lekko ostry i pieprzny, nadaje się do jagnięciny, baraniny albo wieprzowiny i harmonijnie pasuje też do smaku karpia, węgorza albo makreli. Cząber uzupełnia również sosy sałatkowe. Używać należy tylko świeżych, drobno posiekanych listków, ponieważ mocny aromat zdominowałby smak sałatki.

Cząber jest bardzo odpowiedni do kompozycji z estragonem, pietruszką i bazylią, doprawia też potrawy z cebulą i czosnkiem. Smakuje szczególnie smacznie dodany do:

  • dania jednogarnkowego;
  • sosu sałatkowego;
  • surówki;
  • fasoli i owoców strączkowych;
  • różnych ryb, zwłaszcza węgorza;
  • warzyw;
  • jagnięciny, wieprzowiny oraz mięsa z królika;
  • pomidorów, ogórków i ziemniaków.

Cząber zawiera kilka cennych składników, jak witamina C i garbniki.
Cząber zawiera kilka cennych składników, jak witamina C i garbniki.

Cząber jako zioło lecznicze

Już w średniowieczu był cząber znanym ziołem leczniczym, stosowanym przede wszystkim do przyprawiania potraw i ogólnie w dolegliwościach trawiennych. Na przykład w zielniku Pietro Andrea Matthioli znajdują się wskazówki przygotowania ziela cząbru jako herbatki albo wody z miodem. Cząber stosowano też na bóle głowy i bezsenność.

Ziele zawiera garbniki, olejki eteryczne, witaminę C, żywice, śluzy i terpeny. Szczególnie zmienna jest zawartość olejku eterycznego, która wynosi 1-2%. Zawiera mniej tymolu niż tymianek. Różny skład chemiczny wykazują też poszczególne gatunki cząbru.

  • Substancje gorzkie – substancje należące do fenoli, grupy substancji roślinnych, nadających smak. Są wspólne dla wszystkich niemal ziół wspomagających trawienie i mają gorzki aromat. Są znane z likierów ziołowych, które nie bez powodu zawierają kombinacje takich gorzkich ziół. Znany w starożytności tak zwany teriak (wieloskładnikowa mikstura), stosowany aż do późnego średniowiecza jako wszechstronna odtrutka i panaceum, opierał swoje lecznicze działanie na substancjach czynnych, w tym glikozydach i alkaloidach. Charakterystyczne dla substancji gorzkich i zawierających je roślin są, obok gorzkiego smaku, właściwości wspomagające ukrwienie układu żołądkowo-jelitowego jak również efekt stymulujący produkcję kwasów trawiennych. Posiadają one też właściwości:
  • antybakteryjne;
  • przeciwgrzybiczne;
  • przeciwzapalne;
  • rozluźniające;
  • wzmacniające układ odpornościowy.

Cząber w ogrodzie
Cząber w ogrodzie

  • Garbniki – te substancje zawdzięczają swoja nazwę temu, że tradycyjnie używano ich do garbowania skór zwierzęcych, które w tym procesie zyskiwały trwałość i elastyczność. Sam proces garbowania ma w zasadzie na celu usunięcie z surowej skóry zarazków. Dzieje się tak ze względu na szczególną właściwość garbników do usuwania wody z cząsteczek białka. Na skutek tego skóra wysycha i przestaje być pożywką dla lubiących wilgoć grzybów i bakterii. Na dodatek naczynia skóry zwężają się pod działaniem garbników, co utrudnia przenikanie zarazków. Garbniki są naturalnymi antybiotykami i są wykorzystywane nie tylko do garbowania skór, ale też do leczenia chorób. mają działanie:
  • ściągające;
  • przeciwbakteryjne;
  • przeciwzapalne;
  • przeciwbólowe.

Cząber w ogrodzie
Cząber w ogrodzie

  • Terpeny – organiczne związki chemiczne, najbardziej zróżnicowana grupa substancji czynnych zawartych w olejku eterycznym cząbru. Ich działanie jest bardzo indywidualne i waha się od regulującego hormony i przeciwzapalnego, przez wpływ na mięśnie i układ odpornościowy, po hamowanie rozwoju komórek nowotworowych. Terpeny są szczególnie efektywne w zwalczaniu bakterii chorobotwórczych.
  • Fitosterole – szczególne właściwości cząbru są też związane z beta-sitosterolem. Jest to hormon roślinny o działaniu przypominającym cholesterol. Jest ważnym wskaźnikiem udziału kwasów tłuszczowych we krwi. Cząber ma dzięki tym związkom chemicznym zdolność obniżania poziomu cholesterolu oraz regulacji cyklu menstruacyjnego. Fitosterole mogą być cenną pomocą dla osób z problemem miażdżycy. Konsekwencją zwapnienia naczyń jest zwiększone ryzyko zawału serca lub udaru mózgu.

Okres zbioru cząbru rozciąga się od czerwca do sierpnia. Aby zioło miało szczególnie mocny smak i aromat, należy je zbierać bezpośrednio po kwitnieniu. Zbiera się zarówno świeże liście, jak i całe pędy. Stosować można zioło w postaci świeżej i wysuszonej.

0 (0 opinii)