Nieszpułka zwyczajna – uprawa i pielęgnacja wyjątkowego drzewa

Nieszpułka zwyczajna, albo nieszpułka jadalna (Mespilus germanica L.) jest długowieczną rośliną z rodziny różowatych. Nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego méspilon – tak nazywali Grecy owoce drzewa mespile. Jednak zarówno w greckim, jak i w łacińskim języku jest słowem nieznanego pochodzenia. Epitet gatunkowy germanica jest mylący, ponieważ może sugerować, że roślina pochodzi z Niemiec. W rzeczywistości była tam znana na długo przed opisaniem jej przez Linneusza, ale prawdziwą ojczyznę ma w rejonie Kaukazu.

Nieszpułka zwyczajna jest w naszych ogrodach raczej rzadkim gościem. Popularna kiedyś na wsi, popadła prawie w całkowite zapomnienie. Na Wschodzie była uprawiana już przed 3000 lat. Około 1000 lat później została przez Rzymian przeniesiona do zachodniej i centralnej Europy. Dzięki rosnącemu zainteresowaniu dzikimi gatunkami krzewów i drzew owocowych, odporna i łatwa w uprawie nieszpułka ma szanse na powrót do uprawy.

Wygląd i wzrost nieszpułki

Nieszpułka jadalna rośnie w formie drzewa albo krzewu i osiąga wysokość do 6 metrów. Z wiekiem rozwija rozłożystą, owalną koronę. Dzikie nieszpułki są wyposażone w nieliczne kolce, natomiast większość odmian hodowlanych kolców nie posiada. Eliptyczne liście mają długość do 15 cm i są pod spodem lekko owłosione. Jesienią przebarwiają się od wierzchołka na żółto z nieregularnymi czerwonymi i zielonymi plamami, przy czym dolna część dłużej pozostaje zielona.

Pod koniec maja do początku czerwca nieszpułka otwiera swoje duże białe kwiaty o średnicy 3-5 cm i pięciu płatkach. Ze względu na późny okres kwitnienia, nie są narażone na spóźnione przymrozki. Owoce są kuliste, o średnicy 2-3 cm z rozwartą końcówką z widocznymi pięcioma wąskimi działkami. Ich szorstka skórka jest zabarwiona na kolor pomarańczowy do pomarańczowobrązowego. Dopiero po przemrożeniu i odpowiednim przechowywaniu miąższ staje się miękki, przyjemnie słodkawy i jadalny. Jeśli chodzi o dzikie nieszpułki, wystarczą krótkie nocne przymrozki do -3°C.

W medycynie ludowej dojrzałe owoce ze względu na ich działanie przeciwzapalne są stosowane do łagodzenia zapalenia nerek i dróg moczowych. Poza tym niedojrzałe owoce, jak również liście i kora zawierają garbniki, które kiedyś stosowano do garbowania skór. Nieszpułki nadają się poza tym na miejsce do gniazdowania naszych rodzimych ptaków. Bogate w pyłek kwiaty są chętnie odwiedzane przez osy, pszczoły i inne owady, a owoce stanowią pożywienie dla wielu gatunków ptaków.

Nieszpułka zwyczajna - stanowisko i sadzenie

Nieszpułka zwyczajna jest bardzo mało wymagającą rośliną. Preferuje słoneczne, możliwie ciepłe i osłonięte stanowiska, ale dobrze rosną również w miejscach półzacienionych. Gleba powinna być najlepiej umiarkowanie sucha do świeżej i niezbyt uboga w składniki pokarmowe. Idealne są gliniaste, głębokie i dobrze przepuszczalne gleby z wysoką zawartością wapnia. Mogą zawierać również większe kamienie. Piaszczyste podłoża trzeba wzbogacić dodatkiem kompostu.

Te ciepłolubne drzewa owocowe sadzi się zwykle wiosną. Przy wyborze stanowiska dla nieszpułki trzeba zaplanować dostateczną ilość miejsca ze wszystkich stron, ponieważ korona starego drzewa może osiągać rozpiętość 6-7 metrów. Do stabilizacji drzewka przez pierwsze 3-4 lata zaleca się zastosować palik. Dla zaopatrzenia w pokarm rozkłada się wiosną wokół pnia 2-3 litry dojrzałego kompostu. Po kwitnieniu jest ważne, aby ziemia zbytnio nie przeschła, ponieważ nieszpułka zrzuci swoje niedojrzałe owoce.

Ogólnie biorąc, nieszpułka zwyczajna rośnie w naszych warunkach klimatycznych bardzo dobrze. Jest odporna na mróz i tylko młode rośliny wykazują pewną wrażliwość na zimowe warunki. Świeżo posadzone egzemplarze trzeba przed pierwszą zimą zabezpieczyć przed słońcem gałęziami jodłowymi. Jak długo pień nie pokryje się grubą korą, trzeba bielić go jesienią, chroniąc przed pękaniem. Bez bielenia pnia zdarza się, że poranne słońce nagrzewa korę na eksponowanej stronie, podczas gdy strona przeciwna pozostaje zamarznięta. Prowadzi to do pękania i uszkadzania pnia. Biały kolor odbija promienie słoneczne i chroni drzewo.

Przycinanie i rozmnażanie nieszpułki zwyczajnej

Cięcie formujące, jak w przypadku innych drzew owocowych, pobudza rozwój regularnej korony z mocnym pędem środkowym i trzema-czterema bocznymi prowadzącymi. Nieszpułka podobnie jak spokrewniona z nią pigwa, nie wymaga po wykształceniu korony prawie żadnego przycinania. Ponieważ kwiaty rozwijają się na końcach krótkopędów, każde cięcie usuwa pewną ilość pąków kwiatowych. Od czasu do czasu trzeba jednak jakąś starą gałąź przyciąć; korona nieszpułki staje się z wiekiem coraz gęstsza, co sprzyja chorobom liści. Dostępne w handlu sadzonki nieszpułki są zwykle szczepione na podkładce z pigwy albo głogu. Czasem podkładka rozwija młode pędy, które również powinno się usuwać.

Nawet młode nieszpułki bardzo szybko rozwijają dużą ilość owoców. Aby wyczerpujące energetycznie owocowanie nie było zbytnim obciążeniem dla rozwijającego się drzewa, dobrze jest w pierwszych latach obrywać małe owoce.

Nieszpułkę zwyczajną można rozmnażać z nasion albo z sadzonek pędowych. Planując wysiew nasion, trzeba pamiętać o tym, że nieszpułka do kiełkowania wymaga podrażnienia niską temperaturą (stratyfikacja). W tym celu trzeba nasiona umieścić na kilka dni w lodówce (około 5°C). Nasiona umieszcza się następnie w substracie na głębokości ok. 2 cm i utrzymuje go w stałej wilgotności. Proces rozwoju rośliny od siewki do owocowania trwa dosyć długo, dlatego szybszym i pewniejszym sposobem jest rozmnażanie wegetatywne. Trzeba w tym celu wyciąć około 10-15 centymetrowe kawałki pędów jednorocznych, trochę zdrewniałych i usunąć z nich liście w dolnej części. Odcinki ścina się skośnie, aby powierzchnia, na której rozwiną się nowe korzenie, była możliwie duża i wkłada do pojemnika z ziemią. Pojemnik ustawia się w jasnym, ale osłoniętym od bezpośredniego nasłonecznienia miejscu i utrzymuje podłoże w stanie stale wilgotnym. Kiedy sadzonki się ukorzenią, przesadza się je do oddzielnych doniczek albo wiosną od razu przesadza do gruntu. Ze względu na to, że w uprawie spotyka się wyłącznie odmiany hodowlane, rozmnażanie generatywne (z nasion) nie koniecznie musi dać rośliny o cechach rośliny macierzystej. Metoda wegetatywna jest pod tym względem niezawodna, ponieważ sklonowane egzemplarze są dokładną kopią rosnącej nieszpułki.