Barszcz Sosnowskiego – jak rozpoznać?

Osoby, które nigdy nie widziały barszczu Sosnowskiego, ale wiedzą, jak bardzo jest to niebezpieczna roślina, często mylą go z innymi roślinami o dużych liściach. Najczęściej chodzi tu o rodzimy barszcz zwyczajny (Heracleum sphondylium), pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa), arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica), dzięgiel leśny (Angelica sylvestris) albo nawet marchew zwyczajną (Daucus carota). Wszystkie te rośliny łączy przynależność do rodziny baldaszkowatych (selerowatych).

Aby nie ulegać panice, a tym bardziej nie alarmować bez potrzeby odpowiednich służb, dobrze jest rozpoznać wroga. Poparzenia roślinami to nie tylko piekące bąble po pokrzywach. Barszcz Sosnowskiego powoduje oparzenia chemiczne groźne nawet dla życia.

Opanowały one bardzo szczególny rodzaj autoreklamy. Otóż ich kwiaty, zwykle białe, czasem różowawe albo zielonawe, są bardzo małe i niepozorne. Żaden szanujący się owad nie schyliłby się po taką porcję pyłku i nektaru. Ale jeżeli kilkadziesiąt tych niepozornych kwiatków, umocowanych na równych szypułkach utworzy baldaszek, a kilkadziesiąt baldaszków zostanie zgrupowanych w jeden baldach, to sytuacja diametralnie ulega zmianie. Na tle zielonych liści widać z góry, „z lotu owada”, ogromne, jasne półmiski pełne nieprzebranych zapasów.

Aby nie ulegać panice, a tym bardziej nie alarmować bez potrzeby odpowiednich służb, dobrze jest rozpoznać wroga. Poparzenia roślinami to nie tylko piekące bąble po pokrzywach. Barszcz Sosnowskiego powoduje oparzenia chemiczne groźne nawet dla życia.

Jak wygląda barszcz Sosnowskiego?

Oto główne cechy wyglądu barszczu Sosnowskiego, które warto zapamiętać i porównać z wyglądem napotkanych podejrzanych roślin:

1. Prosta łodyga – łodyga barszczu Sosnowskiego jest praktycznie prosta. W tych miejscach, gdzie odchodzą boczne pędy z kwiatostanami, pęd główny nie odchyla się w przeciwną stronę, jak to ma miejsce na przykład u podagrycznika i innych mniejszych roślin baldaszkowatych (selerowatych), ale wznosi się pionowo do góry.
2. Gruba łodyga – można by ją nawet nazwać pniem, ponieważ przewyższa czasem średnicą niejedno młode drzewko. Łodyga dorosłego, rosnącego w korzystnych warunkach barszczu Sosnowskiego jest bardzo gruba w porównaniu z innymi roślinami zielnymi i u podstawy dorasta do 10 cm i więcej. Ma podłużne bruzdy na powierzchni, zwłaszcza w górnej części, a wewnątrz jest pusta. Jest rzadko owłosiona, u góry zielona, a dolnej części pokryta purpurowymi plamkami. Roślina odrastająca po skoszeniu, całą energię wydatkuje na wytworzenie kwiatów i nasion, nie rozwija mocnych łodyg. 
3. Liście pierzastodzielne - o średnicy do 1,5 m (małe wyjaśnienie: liść pierzastozłożony to liść składający się z wielu listków wyrastających z osadki liścia w dwóch położonych naprzeciw siebie rzędach). W barszczu Sosnowskiego odcinki liścia są dosyć szerokie, przeważnie tępo zakończone, czasem ostro na tym samym egzemplarzu rośliny. Powierzchnia liścia jest widocznie wytłaczana, chociaż młode liście bywają prawie płaskie. Na brzegu blaszki liściowej widoczne są zaokrąglone ząbki. 
4. Białe kwiaty – kwiaty barszczu Sosnowskiego są pięciopłatkowe, czystobiałe, bez zielonkawych odcieni (czasem tylko bywają różowawe). Zielone są natomiast nasiona barszczu, kiedy tylko się zawiązują. Pojedyncze, niewielkie kwiaty są zebrane w baldaszki, które tworzą ogromny baldach złożony z 30-75 baldaszków. Lekko wypukłe baldachy (największy na szczycie pędu głównego może mieć średnicę 30-80 cm) liczą w sumie 20 tysięcy kwiatów, a często 50 tysięcy i więcej. 
5. Niezwykłe rozmiary rośliny – barszcz Sosnowskiego przerasta znacznie wszystkie rośliny zielne, które występują wokół niego. Na otwartej przestrzeni dorasta do około 2 m. Jeśli rośnie na trawniku, który jest koszony, to w czasie, kiedy sąsiednie trawki wyrosną na 15 cm, liście barszczu sięgają dorosłemu człowiekowi po kolana. A tam, gdzie roślina musi walczyć o dostęp do światła (na brzegu lasu albo w zaroślach utworzonych przez sam barszcz), baldachy sięgają 3-4 m wysokości. 
6. Charakterystyczny zapach – ze względu na obecność związków kumarynowych, barszcz Sosnowskiego posiada charakterystyczny, intensywny zapach, który jest wyczuwalny z odległości 5 m. Szczególnie mocno pachną roztarte liście, tyle tylko, że dla doznań węchowych nie warto narażać się na kontakt z bardzo niebezpiecznym sokiem tej rośliny.                

Do czego podobny jest barszcz Sosnowskiego?

Wyszukiwanie różnic (albo podobieństw) między roślinami wymaga pewnej znajomości tematu oraz sporego doświadczenia. Nierzadkie są przecież i tragiczne w skutkach przypadki pomylenia muchomora sromotnikowego z czubajką kanią. A przecież różnice są wyraźne: kolor, zapach, wygląd. Dlatego, jeśli są jakiekolwiek wątpliwości, lepiej nie zbliżać się za blisko do podejrzanej rośliny.

• Barszcz zwyczajny (Heracleum sphondylium). Wygląda jak miniaturka barszczu Sosnowskiego. Dorasta do wysokości 50-150 cm wobec 200-500 cm jego niebezpiecznego krewniaka. Liście ma także pierzaste, ale zaledwie do 50 cm długości i sprawiające wrażenie delikatnych, jakby bardziej ażurowych. Właśnie wielkość roślin stanowi podstawową różnicę: barszcz zwyczajny nigdy nie osiągnie średnicy łodygi rzędu 10 cm, ani średnicy baldacha 50-80 cm.
• Arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica). Dorasta wprawdzie do 2,5m, ale ma baldachy wyraźnie kuliste, a nie płaskie.
• Dzięgiel leśny (Angelica sylvestris). Przypomina ogólnym wyglądem barszcz Sosnowskiego, ale ma tylko do 150 cm wysokości i wyraźnie inne liście: podwójnie albo potrójnie pierzaste (to znaczy, że pojedyncze listki są również pierzaste, a cały liść wygląda bardzo lekko w porównaniu z masywnymi liśćmi barszczu kaukaskiego).
• Pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa L.). Pokrojem może przypominać barszcz Sosnowskiego, ale żółte kwiaty powinny każdego uspokoić.
• Marchew zwyczajna (Daucus carota). Wprawdzie biały baldach może wzbudzić czujność, ale niewielka wysokość rośliny i podwójnie albo potrójnie pierzaste liście, w dodatku wąskie w zarysie, odwołują alarm.
• Barszcz syberyjski (Heracleum sibiricum). Gatunek rosnący w strefie umiarkowanej w całej Europie i w zachodniej Syberii. Nie jest niebezpieczny, a nawet jest jadalny. Gruba, żebrowana łodyga dorasta do 180 cm wysokości. Liście ma pierzastodzielne, do pół metra długości, szorstkie. Duże baldachy składają się z 15-30 baldaszków. Płatki kwiatów są żółtawozielone, a nie białe, jak u niebezpiecznego krewniaka.
• Szalej jadowity (Cicuta virosa). Roślina silnie trująca, chociaż bez parzących właściwości barszczu Sosnowskiego. Liście ma pierzastosieczne, ale z odcinkami lancetowatymi. Dorasta do 120 cm. Baldachy są złożone z 10-12 baldaszków. Kwiaty białe, wydzielają charakterystyczny mysi zapach. Z niebezpiecznym barszczem trudno tę roślinę pomylić, ale dla porządku warto o niej wiedzieć.      

Silne strony barszczu Sosnowskiego – dlaczego tak szybko się rozrasta?

1. Wytwarza od 5000 do 70 000 nasion na jednej roślinie.
2. Nie ma naturalnych wrogów w naszym regionie geograficznym.
3. Zagłusza inne rośliny.
4. Jedna roślina ma kwiaty męskie i żeńskie.
5. Jest mało wymagający.
6. Dobrze znosi wykaszanie.
7. Tworzy zarośla jednogatunkowe.
8. Potrafi czekać z kwitnieniem na sprzyjające warunki do 12 lat.

Słabości barszczu Sosnowskiego – co pomaga go pokonać?

1. Kwitnie tylko raz w życiu.
2. Rozmnaża się tylko poprzez nasiona.
3. Wszystkie pączki znajdują się na szyi korzeniowej (odcinając korzeń poniżej szyi korzeniowej, niszczy się całą roślinę).
4. Nasiona wymagają stratyfikacji (w regionach bez mroźnych zim barszcz Sosnowskiego nie rośnie).
5. Nie rośnie w silnie zacienionych miejscach.