Ogród kieszonkowy – co to? Dlaczego warto go stworzyć?

Chłodzące zielone powierzchnie są towarem deficytowym, a na dodatek wysokie ściany budynków uniemożliwiają cyrkulację powietrza. Z tego powodu w miastach jest latem w dzień i w nocy wyraźnie cieplej niż w otaczających wiejskich regionach. Wraz ze wzrostem liczby upalnych dni, tropikalnych nocy, jak również ulewnych opadów i okresów suszy, mieszkańcy miast będą cierpieć coraz bardziej.

Ogród kieszonkowy – park w kieszonkowym formacie

Znaczenie roślin w miejskiej przestrzeni pełnej betonu, szkła i stali jest trudna do przecenienia. Jednocześnie brak wolnych terenów i bardzo wysokie ceny tych jeszcze dostępnych i niezabudowanych sprawiają, że zakładanie nowych parków i skwerów jest zwykle niemożliwe do zrealizowania. Skoro jednak niedostępne są rozległe tereny zielone, to różnego rodzaju roślinnością (drzewa, krzewy, trawa, byliny kwiatowe) można wypełnić niewielkie powierzchnie między budynkami, chodnikami, na skrzyżowaniach, brzegach ulic, dojściach do parkingów, pod mostami itp. Tak zaczęły powstawać parki kieszonkowe (pocket park), które nawiązując do zminiaturyzowanych przedmiotów i kieszonkowych wydawnictw, zachowują podstawowe cechy dużego odpowiednika przy niewielkich wymiarach. 

Pierwsze tego rodzaju obiekty powstały w Nowym Jorku, jednak naśladowców znajdują od niedawna również u nas.Każda powierzchnia zielona w mieście przyczynia się do poprawy klimatu w mikro wymiarze. Ogrody kieszonkowe mogą powstawać wszędzie tam, gdzie uda się wygospodarować odrobinę wolnego terenu. Może to być na przykład przestrzeń wokół drzew na utwardzonej powierzchni, miejsce wzdłuż ogrodzenia albo też taras, albo balkon.

Ogród kieszonkowy o powierzchni zaledwie kilku metrów kwadratowych obsadzony roślinami i wyposażony w choćby jedną ławkę zachęca do wypoczynku mieszkańców okolicznych domów i przechodniów. Celowe może być zastosowanie podwyższonej rabaty (rodzaju pojemnika bez dna wypełnionego substratem) do uprawy roślin.

To rośliny – niskie i wysokie – obniżają temperaturę otoczenia, podnoszą wilgotność powietrza.

Zaletą podwyższonej rabaty jest wyraźna kompozycja przestrzeni, a zarazem możliwość uprawy roślin o dużych wymaganiach glebowych. Rabatę można wypełnić podłożem odpowiednim dla planowanych roślin: na ubogiej i kwaśnej glebie powstaną warunki do optymalnego wzrostu efektownych, ale i wymagających gatunków oraz odmian. Podniesienie rabaty ułatwia pielęgnację i chroni rośliny przed zastojem wody nawet na podłożu gliniastym. 

Zakładając ogród kieszonkowy w pobliżu ściany, można ją wykorzystać jako tło i podporę dla pnączy, albo ustawić prosty regał z roślinami w doniczkach i pojemnikach. Na większej powierzchni można zaplanować niewielkie drzewo, kilka krzewów i byliny albo rośliny kwiatowe jednoroczne. 

Rośliny odpowiednie do ogrodu kieszonkowego

Gatunki i odmiany roślin trzeba wybierać, biorąc pod uwagę ich docelowe rozmiary. Niewielki w momencie sadzenia krzew może po kilku latach opanować cały pocket garden, zagłuszając byliny i zabierając im składniki pokarmowe. 
Czynnikiem decydującym o dobrym rozwoju większości roślin jest dostęp do światła. Odmiany i gatunki światłożądne posadzone w cieniu będą rosły słabo albo całkiem zanikną. Istnieją natomiast rośliny cienioznośne (jak bluszcz, funkia, tawułka, cis i wiele innych), które dobrze się czują i efektownie rosną na stanowiskach zacienionych. 

Bardzo mały ogród kieszonkowy w formie podniesionej rabaty można przygotować dla roślin o dużych i specjalnych wymaganiach (na przykład pod względem kwasowości gleby). W przypadku większych fragmentów gruntu należy zadbać o odpowiednie przygotowanie podłoża przed sadzeniem.

Ważna jest znajomość pH gleby. Większość gatunków potrzebuje neutralnego odczynu (pH 6,0-7,2), jednak różaneczniki, wrzosy i gatunki iglaste preferują gleby kwaśne (pH 4,5-5,5), a inne zaś – na przykład juka, bukszpan, budleja – wolą podłoże zasadowe (pH 7,2 i więcej). Nie bez znaczenia jest też odporność roślin na suszę. Niektóre gatunki wymagają stale wilgotnego podłoża, inne natomiast są w stanie przetrwać nawet długie okresy suszy. Rośliny posadzone w ogrodach kieszonkowych muszą odznaczać się małymi wymaganiami, ponieważ trudno będzie im zapewnić właściwą opieką. Nie dotyczy to oczywiście miniogródków na balkonach i tarasach, gdzie rośliny mają zapewnioną pielęgnację.

Pozytywny wpływ zieleni na klimat miasta  

Już dawno zauważono, a badania tylko to potwierdziły, że ratunku należy szukać w roślinach. To rośliny – niskie i wysokie – obniżają temperaturę otoczenia, podnoszą wilgotność powietrza, wpływają na jego cyrkulację, oczyszczają z zanieczyszczeń oraz produkują tlen. W miejskim powietrzu znajduje się mnóstwo cząstek stałych i gazowych.

Niektóre są obojętne dla ludzkiego organizmu, inne – nie. Do najbardziej szkodliwych należy drobny pył zawieszony w powietrzu. Wywiera niebezpieczny wpływ na układ oddechowy oraz sercowo-naczyniowy, a bywa też rakotwórczy. O ile większe cząsteczki są przez organizm wychwytywane, to bardzo drobny pył omija naturalne filtry i wnika do organizmu. Może być przenoszony wraz z krwią do serca i wątroby, a nawet wnikać do mózgu. 

Największe zagrożenie dla zdrowia stanowi pył o średnicy cząsteczek poniżej 10 μm. Na ulicach dużych miast połowa zawieszonego w powietrzu pyłu powstaje na skutek ruchu pojazdów. Poza pyłem ruch uliczny powoduje koncentrację innych szkodliwych substancji, takich jak: tlenek azotu, dwutlenek azotu, lotne związki organiczne (pochodzące ze spalin samochodowych). Pod wpływem promieni słonecznych powstaje też ozon, który w połączeniu z pyłem w poważnym stopniu zagraża zdrowiu. 

Czynnikiem decydującym o dobrym rozwoju większości roślin jest dostęp do światła.

Rośliny filtrujące gazowe i stałe zanieczyszczenia

Jedne gatunki roślin są bardziej skuteczne, inne nieco mniej – jednak wszystkie filtrują gazowe i stałe zanieczyszczenia powietrza. Wydajność działania zieleni miejskiej w tym zakresie zależy od wielu czynników, między innymi od warunków emisji, wielkości cząsteczek pyłu oraz od wielkości i budowy liści. Liście tworzą powierzchnię filtra, na której pył się osadza i zostaje spłukany podczas deszczu.

Zawartość pyłów w parku miejskim wynosi często 15-20% tego, co unosi się w powietrzu w zabudowanym centrum. Rośliny jako filtry powietrza działają na dwa sposoby: bezpośrednio gromadzą stałe zanieczyszczenia i wiążą gazowe oraz pośrednio rozpraszają lokalne zagęszczenia pyłów i lotnych cząstek, zmieniając przebieg prądów powietrza. 

Skuteczność wychwytywania zanieczyszczeń z powietrza przez liście drzew zależy od bezpośredniego kontaktu zanieczyszczonego powietrza z możliwie dużą liczbą liści. Oznacza to, że najbardziej pożyteczne w mieście są gatunki drzew o koronach otwartych, przewiewnych, bardzo „porowatych”. Gęsta kopuła korony powoduje przepływ powietrza dołem bez oczyszczania.

Takie drzewa kierują na dodatek zanieczyszczone powietrze wprost do strefy przebywania ludzi. Zamiast gęstego szpaleru nieprzewiewnych koron, lepsze będą drzewa pojedynczo i luźno rosnące. Ważny jest dobór gatunków, które nadają się do filtrowania powietrza, a nie do jego blokowania. Pod wysoko ugałęzionymi drzewami powinny znaleźć się krzewy i trawniki, na których osadzi się pył. 

Powierzchnia zielona w mieście przydaje się do zahamowania spływu wody deszczowej i magazynowania wilgoci. Każde drzewo w przestrzeni miejskiej wpływa łagodząco na klimat najbliższego otoczenia. Obok efektu zacienienia następuje zużycie około 60% energii słonecznej, która trafia na liście i służy do odparowywania wody. Mikroklimat otoczenia miejskiego drzewa odznacza się temperaturą niższą o kilka stopni w porównaniu z ulicą bez drzew, a także wyższą wilgotnością powietrza. Dorosłe drzewo odparowuje w ciągu dnia ponad 50 l wody (to zależy od powierzchni liści i ich właściwości). 

Zwykle podkreśla się powszechnie znany fakt produkcji tlenu w procesie fotosyntezy. Ilość tego tlenu zależy od wielu rozmaitych czynników i opiera się tylko na szacunkach. Biorąc pod uwagę wyrośniętego buka z dobrze rozwiniętą koroną, wyliczono, że w letni słoneczny dzień jest w stanie pobrać kilkanaście kilogramów dwutlenku węgla i przemienić go w ponad dziesięć kilogramów tlenu. W skali roku przeciętna emisja tlenu przez dorosłe i dobrze ulistnione drzewo wynosi ok. 4 kg tlenu.

Chociaż takie liczby robią wrażenie, to tak naprawdę zasoby tego pierwiastka w ziemskiej atmosferze są ogromne i praktycznie stałe. Nawet zimą, kiedy asymilacja jest zahamowana, a zużycie tlenu w mieście na skutek spalania paliwa jest podwyższone, zaopatrzenie mieszkańców w tlen nie ulega zmianie. W przypadku miejskiej zieleni należy skupiać się raczej na funkcji oczyszczania powietrza, regulacji klimatu i psychologicznym wpływie na samopoczucie, a nie na produkcji tlenu. 

Podobnie wygląda sytuacja z tłumieniem hałasu. Zapylenie powietrza oraz hałas komunikacyjny stanowią największe ograniczenie jakości życia w mieście. Jak wykazują pomiary, przypisywanie drzewom i żywopłotom tłumienia ulicznego szumu nie ma liczbowego uzasadnienia. Okazuje się, że efektem nasadzeń drzew i krzewów jest psychologiczne uspokojenie wynikające z zasłonięcia źródła hałasu; niewidoczny hałas jest po prostu mniej uciążliwy.