Bób w ogrodzie – sadzenie, pielęgnacja, właściwości

Bób, a właściwie wyka bób (Vicia faba), bo tak brzmi nazwa botaniczna tej jednorocznej rośliny warzywnej z rodziny bobowatych, jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Kiedyś bardzo często uprawiana, była ważnym źródłem białka dla ubogiej warstwy ludności. Wobec rosnącego zainteresowania żywnością wegańską, bób ponownie zyskuje na popularności.

Pochodzenie bobu

Dzika forma bobu nie jest znana i dzisiaj występuje wyłącznie jako roślina uprawna. Typowane na przodków bobu dzikie rośliny Vicia narbonensis i Vicia galilaea okazały się wprawdzie bliskimi krewnymi naszego bobu, ale w świetle nowszych badań są rodzeństwem i pochodzą od wspólnego przodka, który jest już wymarły.

Wczesne formy bobu nie były zbyt okazałe. Po raz pierwszy odkryto nasiona bobu w wykopaliskach w Izraelu, które są datowane na 6800-6000 rok p.n.e. Nie wiadomo dokładnie, czy chodzi tutaj o nasiona bobu zebrane z dzikich roślin, czy z uprawy. W każdym razie od trzeciego tysiąclecia przed naszą erą bób występuje w wielu miejscach w rejonie Morza Śródziemnego. Stamtąd rozprzestrzenił się do Europy Centralnej, a w pierwszych wiekach naszej ery był uprawiany głównie na wybrzeżu Morza Północnego, ponieważ jest jedynym warzywem strączkowym, które może rosnąć na słonych glebach w pobliżu morza.

W średniowieczu bób ze swoją wysoką zawartością białka był ważnym źródłem pożywienia, tym bardziej, że doskonale nadawał się do magazynowania w stanie wysuszonym. Używany był też jako karma dla zwierząt, o czym świadczą stare niemieckie nazwy bobu: „Pferdebohne” (końska fasola) albo „Saubohne” (świńska fasola). „Gruba fasola” traciła z czasem swoje znaczenie w kuchni, zastępowana przez ziemniaki. Dopiero od niedawna zaczęto odkrywać bób na nowo i doceniać nie tylko cenne białko, ale też błonnik, witaminy, żelazo oraz potas. Do tego dochodzi pozytywny wpływ bobu na poziom cholesterolu.    

Wygląd zewnętrzny

Wyka bób jest jednoroczną rośliną zielną, której czworokątne, puste w środku łodygi dorastają do 1,5 m. Roślina tworzy mocne korzenie palowe i rozgałęzione boczne. W kątach parzystopierzastych liści, o dwóch-trzech parach eliptycznych listków, pojawiają się od połowy maja duże, pachnące kwiaty motylkowe. Są białe z fioletowym żagielkiem i czarnymi plamkami na skrzydełkach. Możliwe jest samozapylenie, jak też zapylenie przez rosnące w pobliżu odmiany. Po trzech miesiącach na dolnych odcinkach pędów dojrzewają pierwsze strąki. Początkowo zielone, w pełni dojrzałości stają się brązowe do czarnych. Mają 10-20 cm długości i do 3 cm grubości. W strąkach znajduje się 3-5 nasion w gąbczastych przegródkach. W zależności od odmiany są koloru jasnozielonego, zielonobrązowego albo brunatne, często z plamkami, i mają do 35 mm długości.

Stanowisko i podłoże idealne dla bobu

Bób jest stosunkowo mało wymagający. Rośnie na ciężkich, wilgotnych glebach w miejscach osłoniętych od wiatru, a nawet na glebach wapiennych. Jako że nie lubi położeń gorących i suchych, uprawa szczególnie dobrze udaje się w klimacie morskim z dużą wilgotności powietrza i opadów deszczu. Dobrze jest przed sadzeniem bobu wzbogacić glebę dodatkiem kompostu lub obornika.

Siew i sadzenie

W przypadku bobu, ze względu na długi korzeń palowy oraz wysoką odporność na chłód, rezygnuje się najczęściej z wcześniejszego przygotowywania sadzonek. W zasadzie jest to możliwe, jeśli sieje się pojedyncze nasiona do małych doniczek, co nie wymaga późniejszego pikowania siewek. Wyhodowane młode roślinki można po zahartowaniu sadzić do gruntu już od połowy do końca marca. Zachowuje się przy sadzeniu odstęp ok. 20 cm między roślinami i 40 cm między rzędami. W ten sposób przygotowane rośliny będą wcześniej gotowe do zbioru i mniej narażone na inwazję mszyc.

Zwykle stosuje się jednak bezpośredni wysiew nasion bobu na rabacie. Przy wczesnym siewie do połowy marca rośliny korzystają z pozimowej wilgoci gleby, szybko się rozwijają i tworzą więcej kwiatów i strąków. Późno posiany bób daje mało strąków. Ogólnie rzecz biorąc, można rozpoczynać siew bobu, kiedy ziemia obeschnie i ma temperaturę co najmniej 5°C.

Uprawa nie powinna być zbyt gęsta; większe odstępy między roślinami sprzyjają kwitnieniu. Nasiona kiełkują po około dwóch tygodniach. Kiedy rośliny trochę podrosną, można je podwiązać do podpór. Jest to zalecane do odmian wysoko rosnących, zwłaszcza na stanowiskach wietrznych. Ważna jest poza tym stała wilgotność gleby. W okresie suchej wiosny i początku lata trzeba uprawę bobu regularnie podlewać.

Jak uprawiać bób?

Kiedy na korzeniach bobu osiedlą się bakterie brodawkowe mające zdolność wiązania wolnego azotu, rośliny nie potrzebują już sztucznego zasilania. Uprawa założona na stanowisku, gdzie rósł bób, zastaje glebę optymalnie zaopatrzoną. Warstwa ściółki wokół siewek utrzymuje wilgoć w ziemi i pobudza je do wzrostu. Aby zapewnić większą stabilność, trzeba rabatę z bobem odchwaszczać i rośliny obsypywać. Szczególnie dużo wody potrzebuje bób podczas kwitnienia, dlatego trzeba go wtedy regularnie podlewać. Odmiany wysokie wymagają podpór.

Kiedy zbierać bób?

W zależności od odmiany i pogody strąki bobu dojrzewają po 90-120 dniach od siewu. Zbiera się całe strąki, kiedy nasiona są wykształcone. Aby wyłuskać 0,5 kg nasion bobu, trzeba wziąć około 2 kg strąków. Nasiona można spożywać tylko gotowane. Po blanszowaniu i ostudzeniu można bób albo na bieżąco przyrządzić, albo go zamrozić. Zamknięte strąki mają w lodówce trwałość 3-5 dni.

Odmiany bobu

Istnieje wiele odmian wyki bobu. Do użytku we własnym ogrodzie należy wybierać szczególnie delikatne i aromatyczne nasiona. Oto kilka z nich:

• ‘Listra’ – dobry smak, delikatne i aromatyczne nasiona;
• ‘Robin Hood’ – delikatny, dobry smak, odmiana niska, odpowiednia do uprawy na tarasie i balkonie;
• ‘Hangdown’ – tradycyjna, sprawdzona odmiana o zielonych nasionach;
• ‘Perla’ – popularna odmiana, bardzo delikatna i aromatyczna, o zielonych nasionach;
• ‘Dreifach Weisse’ – sprawdzona, bardzo wczesna odmiana, smaczne nasiona zachowują biały kolor także po gotowaniu;
• ‘Bachus’ – wczesna odmiana o dużych strąkach;
• ‘Bolko’ – średnio-późna odmiana, rośliny wysokie, nasiona beżowe;
• ‘Figaro’ – wczesna odmiana, silnie krzewiąca, duże strąki z białokremowymi nasionami;
• ‘Karmazyn’ – odmiana dające obfite plony, nasiona karminowo-różowe.

Szkodniki i choroby bobu

Uprawa bobu może się wiązać z inwazją szkodliwych owadów, uszkadzających rośliny. Należą do nich:

• Mszyce – grochowa, burakowa, wykowo-bobikowa. Żerują w dużych koloniach na młodych pędach, kwiatach, liściach i strąkach bobu. Owady nie tylko osłabiają rośliny poprzez wysysanie soku, ale również przenoszą choroby wirusowe. 
• Oprzędziki – chrząszcze żerujące na części nadziemnej roślin. Niszczą kiełki wschodzącego bobu, a potem wygryzają brzegi liści. 
• Strąkowiec bobowy – chrząszcze składają jaja na zawiązujących się strąkach. Larwy wgryzają się w nasiona i w nich żerują. 
• Szkodniki glebowe – pędraki, drutowce, rolnice. Uszkadzają podziemne części rośliny.

Oprócz szkodników owadzich, wykę bób mogą opanować również rozmaite choroby, na przykład:

• Fuzarioza bobu – choroba grzybowa, która może doprowadzić do zgorzeli siewek, podstawy łodygi albo korzeni. Prowadzi do zamierania całej rośliny.
• Wirus więdnięcia bobu – roślina przestaje rosnąć, ulega deformacjom i więdnie. Wirus jest przenoszony przez mszyce. 
• Czekoladowa plamistość bobu – grzyb rozwijający się na siewkach i roślinach dojrzałych. Na liściach powstają wyraźne czekoladowe plamy w różnych odcieniach, z czerwoną obwódką. Porażone liście zasychają, kwiaty i zawiązki strąków opadają.
• Rdza bobu – grzyb zajmuje kolejne części rośliny; liście więdną, schną i opadają, a strąki są zniekształcone.