Bluszcz – polecane odmiany i uprawa w ogrodzie

Pochodzenie i występowanie bluszczu

Większość spośród kilkunastu gatunków bluszczu ma swoją ojczyznę w Europie, w regionie śródziemnomorskim oraz w Azji. Z czasem rozpowszechniły się też w innych częściach świata. Z botanicznych gatunków wyhodowano mnóstwo odmian bluszczu, które różnią się kolorem i formą liści. Najczęściej spotyka się trzy gatunki bluszczu:

• Bluszcz pospolity (Hedera helix) – rośnie wszędzie i jest bardzo odporny.
• Bluszcz irlandzki (Hedera hibernica) – ma większe liście i doskonale nadaje się do obsadzania ścian.
• Bluszcz kolchidzki (Hedera colchica) – najmniejszy gatunek bluszczu.

Bluszcz pospolity jest jedynym w Europie Środkowej rodzimym, wieczniezielonym pnączem. Rośnie w lasach mieszanych, na skałach, murach i w zaroślach. Potrafi wspinać się po gładkich betonowych ścianach. Zanim podejmie się decyzję o zazielenieniu murów domu tym mocnym pnączem, trzeba upewnić się, czy fasada nie ma jakichś drobnych uszkodzeń. Jeśli w tynku znajdują się pęknięcia utrzymujące wilgoć, bluszcz spróbuje te źródła wody wykorzystać. Z małych korzeni czepnych utworzą się w tych miejscach prawdziwe korzenie. Wrastając w szczelinę, mogą z czasem rozsadzać tynk. Natomiast nieuszkodzona fasada domu porośnięta bluszczem długo zachowa dobry stan, ponieważ gęsta warstwa liści chroni przed wpływami atmosferycznymi. Bluszcz porastający ściany stanowi też ważną przestrzeń życiową dla wielu ptaków i owadów. Jako filtr powietrza radzi sobie z wieloma związkami, m.in. ksylenem, benzenem, formaldehydem i trichloroetylenem.

Odmiany bluszczu

Na rynku dostępne są setki odmian bluszczu, przy czym niektóre z nich nie są całkiem zimoodporne, a inne z kolei, zwłaszcza o dwubarwnych liściach, nie lubią nadmiaru cienia. Kupując rośliny do ogrodu, trzeba kierować się możliwościami spełnienia ich wymagań. Oto kilka przykładów:

• Hedera colchica 'Dentata' – Liście jasnozielone, duże. Pędy do 10 m. W polskich warunkach może przemarzać.
• Hedera colchica 'Dentata Variegata' – Liście żółtozielone, kremowo obrzeżone. Pędy do 6 m. Wymaga osłony zimowej.
• Hedera colchica 'Sulphur Heart' – Liście wielobarwne, obrzeżone albo ze smugami białożółtymi do jasnozielonych. Może przemarzać.
• Hedera helix 'Arborescens’ - Liście ciemnozielone, jajowate. Odmiana krzaczasta, bez korzeni czepnych. Odpowiednia do małych ogrodów.
• Hedera helix 'Goldheart' – Odmiana pnąca oraz płożąca. Liście wieloklapowe (3, 5 i więcej). Odporny na mróz.
• Hedera helix ‘Plattensee’ - Odmiana okrywowa albo pnąca. Liście zielone, klapowane.
• Hedera helix 'Sagittifolia' – Odmiana pnąca do 10 m. Liście zielone, klapowane, głęboko powcinane.
• Hedera helix ‘Jessica’ – Średniej wielkości zielone liście mają jaśniejszą obwódkę. Tworzy gęstą ścianę.
• Hedera helix ‘Wonder’ - Duże, ciemnozielone liście, zaokrąglone na końcach.
• Hedera hibernica ‘Lismore Arrau’

Jaką wysokość może osiągnąć bluszcz?

Bluszcz wspina się, w zależności od gatunku i odmiany, do 20 m wysokości i wyżej. Może żyć ponad 500 lat i tworzy wtedy pnie o metrowej średnicy. Po posadzeniu rośnie początkowo dość wolno, z czasem osiąga nawet metrowe przyrosty w ciągu roku. Stare rośliny tworzą grubsze i wyprostowane pędy, przestają się wspinać.

Jak wyglądają liście i kwiaty bluszczu?

Wiecznie zielone liście bluszczu wykazują dużą zmienność, co umożliwiło selekcję różnych form ogrodowych. Liście starych egzemplarzy, w wieku kwitnienia, są zaokrąglone do sercowatych, bez klap. Wiele odmian przebarwia się późną jesienią przy niskich temperaturach na kolor lekko brązowy, różowy, czerwony albo ciemnoczerwony. Niektóre odmiany, jak na przykład Hedera helix ‘Buttercup’, wykazują zmianę barwy liści tylko na ich dolnej stronie.

Kwiaty są niepozorne, zielonożółte, zebrane w niewielkie baldachy. Pojawiają się dopiero we wrześniu na starych pędach zdolnych do kwitnienia i zawierają dużo nektaru. Ze względu na późną porę kwitnienia, bluszcz jest dla pszczół i innych owadów bardzo ważnym źródłem pożywienia.

Okrągłe, granatowe owoce bluszczu widać dopiero na wiosnę po kwitnieniu, między lutym i kwietniem. Są słabo trujące dla ludzi, ale chętnie zjadane przez kosy i drozdy.

Stanowisko, podłoże i sadzenie bluszczu

Bluszcz preferuje stanowiska bez słońca do bardzo cienistych, z dużą wilgotnością powietrza. W miejscach słonecznych rośnie tylko przy dostatecznie wilgotnym podłożu. Z reguły występują jednak wtedy szkody od zimowego słońca. Jedynie odmiany o barwnych liściach, jak ‘Goldheart’ potrzebują dwóch-trzech godzin dziennie ze słońcem, aby dobrze wybarwić swoje liście.

Bluszcz lubi podłoże próchniczne i żyzne, wapienne, potrafi jednak dostosować się do różnych warunków glebowych i rośnie nawet na suchej, mocno poprzerastanej korzeniami ziemi pod brzozami. Najlepiej, kiedy podłoże jest świeże do wilgotnego i zasadowe, chociaż znosi też gleby słabo kwaśne do kwaśnych.

Sadzonki bluszczu sadzi się zwykle na wiosnę, aby rośliny zdążyły przed zimą dobrze się ukorzenić. W dwóch pierwszych latach przyrosty nie są duże, ale potem bluszcz szybko pnie się w górę. Aby pnącze już od początku dobrze się rozgałęziało, powinno się pędy świeżo posadzonych roślin skrócić o połowę.

Pielęgnowanie i przycinanie bluszczu

Młode rośliny, zwłaszcza na niezbyt korzystnym stanowisku, należy chronić przed zimowym słońcem osłoną z włókniny. Bluszcz rośnie znacznie lepiej na ściółkowanej glebie, niż na gołej, mineralnej ziemi. Regularnego nawożenia bluszcz nie wymaga, a okresy suszy również dobrze znosi.

Bluszcz należy do szybko rosnących pnączy i utrzymanie go w ryzach wymaga skrócenia młodych pędów na wiosnę. W razie potrzeby można ten zabieg powtórzyć latem. W przypadku ścian domu porośniętych bluszczem, trzeba od czasu do czasu sięgnąć po nożyce, aby odsłonić okna i rolety.

Zastosowanie bluszczu

Bluszcz rośnie nawet tam, gdzie większość innych gatunków nie ma na to szans, na przykład na gęsto przerośniętej korzeniami powierzchni pod klonem albo brzozą. Taka właściwość niesie jednak pewne zagrożenie, ponieważ większość bylin i krzewów zwija żagle, kiedy przychodzi im się mierzyć z bluszczem. Wytrzymują z nim tak mocne rośliny, jak wawrzyn, funkia, rodgersja, czy parzydło leśne.

Bluszcz nie uszkadza mechanicznie drzew ani nie jest w najmniejszym stopniu ich pasożytem, wykorzystuje je wyłącznie jako miejsce do wspinaczki. A ponieważ żadne podpory nie są mu potrzebne, może wspinać się po gładkich ścianach i zasłaniać mało efektowne fasady. Ponieważ świeże betonowe ściany mają bardzo wysoką wartość pH, za czym bluszcz nie przepada, trzeba odczekać kilka lat, zanim posadzi się przy nich sadzonki pnącza.