Lipa – charakterystyka, odmiany wymagania [Poradnik Ogrodnika]

Lipa – co to za drzewo? Charakterystyka i wygląd

Lipa to rodzaj drzew liściastych z rodziny ślazowatych (Malvaceae), do którego należy około 40 gatunków, z czego najczęściej spotykanymi w Polsce są lipa drobnolistna (Tilia cordata) i lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos). Oba gatunki różnią się m.in. wielkością liści i preferencjami środowiskowymi, ale łączy je okazały pokrój.

Uwaga: Lipy są mrozoodporne i dobrze znoszą nasze zimy. Nazywane są królowymi polskich drzew.

Lipa wyróżnia się dużymi, sercowatymi liśćmi o zielonej barwie. Kora w młodym wieku jest gładka i szarawa, natomiast wraz z upływem czasu nabiera charakterystycznej, popękanej struktury. Drzewo może osiągać wysokość od 20 do nawet 40 metrów – jej wzrost zależy od gatunku.

Co ważne, drewno lipy jest cenione zwłaszcza za to, że jest miękkie i łatwe w obróbce, co sprawia, że znajduje zastosowanie np. w rzeźbiarstwie. Jednak najważniejszym elementem są kwiaty bogate w olejki eteryczne i nektar. Są miododajne, drobne, żółte i zebrane w charakterystyczne kwiatostany z przylistkiem, który ułatwia rozsiewanie nasion. Ich zapach jest intensywny i słodki, co przyciąga pszczoły, trzmiele i inne owady zapylające. Warto zaznaczyć, że lipa drobnolistna zazwyczaj zakwita na przełomie czerwca i lipca, podczas gdy lipa szerokolistna może rozpocząć kwitnienie o dwa tygodnie wcześniej, czyli mniej więcej w połowie czerwca. Kwitnienie trwa około dwóch tygodni.

Uwaga: Smaczny miód lipowy ma przede wszystkim cenne właściwości lecznicze (przeciwzapalne, antybakteryjne oraz wykrztuśne). Natomiast napar z kwiatów lipy znany jest z działania uspokajającego i rozgrzewającego.

Gatunki i odmiany

Tak jak już wspominaliśmy, w Polsce najczęściej spotyka się dwa gatunki lipy rosnące w stanie dzikim: lipę drobnolistną (Tilia cordata) i lipę szerokolistną (Tilia platyphyllos). Poniżej opisujemy również inne gatunki i odmiany lipy, które mogą znaleźć zastosowanie np. w ogrodach, parkach czy przestrzeniach publicznych.

Lipa drobnolistna to najczęściej spotykany gatunek w Polsce. Charakteryzuje się drobnymi, sercowatymi liśćmi o długości około 3-8 cm oraz zwartą, kulistą koroną. Dorasta do wysokości 20-30 m i jest odporne na mróz, zanieczyszczenia powietrza. Dobrze znosi cięcie. Najpopularniejsze odmiany to: Greenspire, Green Globe, Rancho.
Lipa szerokolistna ma większe liście, osiągające długość nawet do 15 cm, i bardziej rozłożystą koronę niż lipa drobnolistna. Jest mniej odporna na suszę, ale znosi gleby ciężkie i podmokłe. Dorasta do 30-40 m wysokości. Odmiany to m.in.: Fastigiata, Laciniata, Aurea.
Lipa srebrzysta (Tilia tomentosa), inaczej nazywana lipą węgierską, ma ozdobne liście o srebrzysto-białym spodzie. Gatunek jest bardziej odporny na suszę niż lipa drobnolistna czy szerokolistna. Dorasta do 25-30 m wysokości, a odmiany to np. Brabant i Varsaviensis.
Lipa holenderska (Tilia × europaea), nazywana również lipą europejską, powstała z krzyżówki dwóch gatunków: lipy drobnolistnej i lipy szerokolistnej. Może dorastać do 30-35 m wysokości, a jej rozłożysta korona może osiągać szerokość nawet kilkunastu metrów. Liście są większe niż u lipy drobnolistnej, ale mniejsze niż u szerokolistnej – ich kształt jest sercowaty, z wyraźnie ząbkowanymi brzegami. Od spodu są pokryte drobnymi włoskami.
Lipa amerykańska (Tilia americana) osiąga do 40 m wysokości. Ma duże, sercowate liście i szeroką, nieregularną koronę. Jest odporna na suszę i zanieczyszczenia.
Lipa mongolska (Tilia mongolica) może osiągać wysokość do 10-15 m. Charakteryzuje się drobnymi, klapowanymi liśćmi. Nadaje się do małych ogrodów.
Lipa appalaska (Tilia heterophylla) to botaniczna odmiana lipy amerykańskiej, ale bywa również uznawana za osobny gatunek lipy – nazywana jest lipą różnolistną. Dorasta do 30 m wysokości, a jej pokrój jest stożkowaty z zaokrągloną koroną.

Jeśli dysponujesz mniejszym ogrodem, to możesz rozważyć odmiany karłowate i ozdobne:

lipa drobnolistna Winter Orange – odmiana o pędach, które zimą zmieniają swoją barwę na pomarańczowo-żółtą, co nadaje jej ciekawy wygląd w okresie bezlistnym,
lipa drobnolistna Lico – ta odmiana charakteryzuje się powolnym wzrostem i najczęściej występuje jako drzewo szczepiona na pniu; może osiągać wysokość 5-7 m,
lipa szerokolistna Pendula – to odmiana o zwisających gałęziach, tworząca płaczące formy,
lipa srebrzysta Silver Globe – karłowa odmiana o zwartej, kulistej koronie, która osiąga 6-8 m wysokości.

Zobacz: Drzewo tlenowe (Oxytree, Paulownia) – wszystko, co musisz wiedzieć

Uprawa i pielęgnacja lipy

Zielona korona lipy — Rozłożysta korona lipy

Lipa jest drzewem stosunkowo niewymagającym. Najlepiej rozwija się na glebach żyznych, próchnicznych i umiarkowanie wilgotnych. Unikać należy jednak terenów całkowicie podmokłych, gdzie system korzeniowy może być narażony na gnicie. Idealne pH gleby to lekko kwaśne do obojętnego (pH 6,0–7,5). Jeśli gleba w ogrodzie jest zbyt ciężka lub zbita, warto ją wzbogacić o kompost lub piasek, co poprawi jej strukturę i zdolność do drenażu.

Lipę najlepiej posadzić na stanowisku słonecznym lub półcienistym. Istotne jest także zabezpieczenie drzewa przed silnymi wiatrami, szczególnie w przypadku młodych egzemplarzy, których gałęzie są jeszcze delikatne.

Co ważne, lipa jest dość odporna na zanieczyszczenia powietrza, dlatego też często sadzi się ją w miastach, w parkach, na placach i wzdłuż dróg. Dość dobrze znosi także krótkotrwałe okresy suszy, ale w warunkach długotrwałego braku wody może być konieczne jej podlewanie.

Nawożenie

Jeśli chodzi o nawożenie, to wiosną, przed rozpoczęciem intensywnego wzrostu, można zastosować nawóz wieloskładnikowy o zrównoważonym składzie, kompost lub obornik, który stopniowo uwalnia składniki odżywcze do gleby. Pod koniec lata warto zrezygnować z nawozów azotowych, ponieważ mogą one opóźnić przygotowania do zimy.

Przycinanie

Ważnym aspektem w pielęgnacji jest regularne przycinanie i formowanie korony – dotyczy to zwłaszcza pierwszych lat wzrostu lipy. Warto również usuwać suche lub uszkodzone gałęzie nie tylko ze względów estetycznych, ale również i zdrowotnych. Cięcie formujące najlepiej przeprowadzać wczesną wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji, a cięcie pielęgnacyjne – przez cały sezon, zalecamy jednak, aby wstrzymać się podczas intensywnego kwitnienia i owocowania.

Ściółkowanie

Ściółkowanie wokół pnia to krok nieobowiązkowy, jednak ma kilka zalet – pomaga utrzymać wilgoć w glebie, chroni korzenie przed ekstremalnymi temperaturami oraz ogranicza wzrost chwastów. Do ściółkowania można używać np. kory drzewnej lub słomy. Nie można jej jednak kłaść przy samym pniu – zbyt gruba warstwa może sprzyjać rozwojowi grzybów i chorób.

Choroby i zagrożenia

Lipa może być narażona na różnego rodzaju choroby i szkodniki. Do najczęściej spotykanych problemów należą mszyce, które atakują zwłaszcza młode pędy. Równocześnie owady te wydzielają spadź, która przyciąga mrówki i może prowadzić do osłabienia drzewa.

Choroby grzybowe, mączniak prawdziwy czy zgorzel kory, również mogą stanowić zagrożenie. W przypadku ich wystąpienia niezbędne jest szybkie podjęcie działań, czyli usunięcie zainfekowanych części drzewa oraz zastosowanie odpowiednich preparatów grzybobójczych.

Przeczytaj również: Modrzew – gatunki, sadzenie, pielęgnacja

Jak sadzić lipę?

Zielone, sercowate liście lipy — Delikatne, sercowate liście lipy

Najlepszym czasem na sadzenie lipy jest wczesna wiosna lub okres jesienny – zanim nadejdą pierwsze przymrozki. Oba te terminy charakteryzują się umiarkowaną temperaturą powietrza i większą ilością opadów, co sprzyja ukorzenianiu się i adaptacji młodych sadzonek. Dołek powinien być szeroki – do dwóch razy większy od bryły korzeniowej sadzonki – a sugerowana głębokość to ok. 50-70 cm. Na dnie dołka warto ułożyć warstwę drenażową, szczególnie jeśli gleba jest podmokła. W przypadku sadzonek z odkrytymi korzeniami należy przed sadzeniem delikatnie przyciąć uszkodzone końcówki, natomiast sadzonki z donic powinno się wyjąć ostrożnie, starając się rozluźnić bryłę korzeniową.

Podczas sadzenia należy umieścić roślinę w dołku tak, aby miejsce szczepienia lub szyjka korzeniowa znajdowały się tuż nad powierzchnią gleby. Po zakończeniu sadzenia drzewo należy obficie podlać.

Uwaga: Młode lipy często wymagają palikowania, aby stabilizować pień i chronić go przed wiatrem. Palik należy umieścić w odległości kilku centymetrów od pnia i przymocować elastycznym materiałem.