Tojad mocny i inne odmiany. Ozdoba, lek i trucizna w jednym?

Tojad – mordownik. Jaką ma historię?

Ludową nazwą tojadu w Polsce jest określenie „mordownik”. Nie bez powodu, ponieważ zjedzenie surowego tojadu nawet w znikomej ilości powoduje szybką śmierć. Według legend, zioło to stosowano, aby zabijać wrogów – zatruwano nim np. strzały. W mitologii greckiej tojad występuje jako składnik śliny trójgłowego psa strzeżącego Hadesu. O tojadzie pisano także w najsłynniejszym polskim zielniku pochodzącym z XVII wieku (s. 1383-1384), takimi słowami:

„Pierwszy którego Myśliwcy do trućia źwierza używaią. […] Innych dwu do lekarskich potrzeb używaią. […] Ziołopisowie przedniejszy twierdzą iż między wszystkimi zioły iadowitemi żadne prędzej nie szkodzi.”

Jak pisze z kolei dr Henryk Różanski, tojad zawiera akonitynę, której zaledwie 4 mg mogą zabić. A taka ilość tego składnika zawarta jest w ułamku grama tojadu (http://rozanski.li/278/tojad-mocny-aconitum-napellus-l-ranunculaceae-jak-to-dawniej-z-nim-bylo-w-medycynie/). 

Tojad jako roślina ozdobna i lecznicza?

Poza tym, że tojad może być bardzo niebezpieczny, wykorzystuje się go jako roślinę ozdobną oraz leczniczą. Tojad syczuański na przykład, to jedna z podstawowych roślin, które stosuje się w niekonwencjonalnej medycynie chińskiej. Tojad rzeczywiście jest bardzo skutecznym lekarstwem o silnym działaniu , jednak jedynie wtedy, gdy jest podawany w bardzo małych dawkach i po uprzednim, wielogodzinnym gotowaniu, które ma na celu osłabić jego toksyczność. Ale pamiętajcie, pod żadnym pozorem nie można stosować tojadu na własną rękę! W Chinach jest to jeden z niewielu preparatów ściśle kontrolowanych przez Państwo. Dostępny w aptece tojad jest już podgotowany, a jego toksyczność znacznie osłabiona.

Dlaczego tojad jest wykorzystywany jako lekarstwo? Właściwości

Tojad silnie rozgrzewa całe ciało oraz wzmacnia energię nerek. Kto interesuje się medycyną chińską wie, że nerki uznawane są za podstawowy organ odżywiający i wzmacniający inne.

Co ciekawe, w niektórych chińskich wioskach tojad – a raczej jego bulwy – jada się jako… warzywo. Gotuje się je przez wiele godzin, aby rozłożyć w temperaturze trujące substancje – jednak nie zawsze jest to skuteczne i znane są przypadki śmierci przy niedogotowaniu bulw. Poza informacjami o spożywaniu tojadu w Chinach, naukowcy znaleźli również archiwalne dane o podobnych praktykach m.in. w Himalajach czy Laponii.

Bulwy tojadu stosowane są jako surowiec zielarski do produkcji leków homeopatycznych na takie dolegliwości, jak ból zębów, przewlekłe migreny, bóle menstruacyjne, nerwobóle.

Tojad mocny – roślina trująca występująca w Polsce

Tojad jest byliną, która dorasta nawet do 3 metrów wysokości. Łodygi ma sztywne i z pustym środkiem. Posiada bulwiaste i długie korzenie. Liście są błyszczące i ciemnozielone. Tojad posiada ozdobne kwiaty przypominające głowę rycerza, ponieważ jeden z pięciu listków tworzy wysklepienie na kształt hełmu.

Najbardziej rozpowszechniony jest w Polsce w stanie dzikim tojad mocny, który nazwa się także mordownikiem. To silnie trująca roślina. Ma łodygę wzniesioną i kanciastą. Tojad mocny posiada korzeń przypominający w zapachu chrzan. Dorasta do półtora metra wysokości. Wytwarza ponadto okazałe kwiatostany w barwie niebieskiej i granatowej, a jego spektakularny wygląd jest pokusą do zerwania, co może skończyć się tragiczne. Tojad możemy spotkać głównie na skałkach i łąkach górskich oraz w Tatrach, Sudetach i Karpatach.

Tojad uprawiany w ogrodzie jako roślina ozdobna?

Mimo wszystkich powyższych informacji, tojad da się także uprawiać w ogrodzie. W tym celu należy kupić nasiona tojadu ogrodowego, który już nie jest tak toksyczny, jak inne gatunki. Występuje on w różnych odmianach o efektownych odcieniach, np. niebieskim, żółtym czy różowym. Dostępne są też odmiany dwubarwne, które szczególnie przyciągają wzrok od czerwca do sierpnia.

Tojad ogrodowy potrzebuje stanowiska nasłonecznionego, ewentualnie lekko zacienionego. W pełnym słońcu co prawda kwiaty będą bardziej okazałe, jednak w lekkim cieniu kolory staną się intensywniejsze. Tojad lubi miejsca żyzne i wilgotne. Na jesień trzeba go przyciąć.

                                                                         ∗∗∗

Uwaga! Tojad jest tak samo efektowny, jak i toksyczny. Nie sadźcie tej rośliny, jeśli nie znacie jej pochodzenia! Do uprawy przy domu nadaje się tylko i wyłącznie tojad ogrodowy. Jeśli w domu są dzieci lub zwierzęta, lepiej zrezygnować z uprawy tojadu i wybrać inną roślinę.

• Kawałko M. J., Historie ziołowe. Lublin 1986 (http://lubimyczytac.pl/ksiazka/184585/historie-ziolowe)
• Mowszowicz J., Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa 1982 (https://tezeusz.pl/przewodnik-do-oznaczania-krajowych-roslin-trujacych-i-szkodliwych-jakub-mowszowicz)
• Podbielkowski Z., Podbielkowska M., Przystosowanie roślin do środowiska. Warszawa 1992 (w: http://rcin.org.pl/Content/565/Wa51_3518_r2004-nr199_Prace-Geogr.pdf)