Zioła - w domu i ogrodzie. Uprawa, właściwości, zastosowanie

1. Zioła lecznicze – na jakie choroby?

Bawarski proboszcz Sebastian Kneipp (1921-1897), jeden z najbardziej znanych na świecie zwolenników ziołolecznictwa, powiedział kiedyś: „Na każdą chorobę zioło wyrosło”. Na dolegliwości żołądkowe i bezsenność, na bóle mięśni i wypadanie włosów – zioła mogą pomóc na różne choroby i problemy zdrowotne.

Dziko rosnące rośliny były przez długie tysiąclecia jedynym środkiem, jaki człowiek mógł zastosować na choroby, rany i urazy. Zioła stanowiły „domową aptekę” ludzi. Również dzisiaj wiele leków opiera się na działaniu znanych od dawna ziół.

Osobliwością ziół leczniczych jest brak działań ubocznych w leczeniu lżejszych dolegliwości. W porozumieniu z lekarzem zioła mogą też wspomagać leczenie nowoczesnymi środkami.

Użycie ziół do leczenia dolegliwości ma długą historię. W dolinie Ötztal w Południowym Tyrolu odkryto zamrożone w lodowcu ciało człowieka, który żył w epoce miedzi, ok. 3300 lat p.n.e. W jego żołądku znaleziono antyseptyczny mech, zaś w skórzanym woreczku, obok innych przedmiotów, niósł on dwa owocniki białoporka brzozowego. Grzyb ten zawiera substancje antybiotyczne, hamuje krwawienia, zwalcza niektóre pasożyty układu pokarmowego, a także działa przeciwnowotworowo. Mieszkaniec tyrolskiej doliny musiał znać przynajmniej niektóre właściwości grzyba i innych roślin.

Osobliwością ziół leczniczych jest brak działań ubocznych w leczeniu lżejszych dolegliwości. W porozumieniu z lekarzem zioła mogą też wspomagać leczenie nowoczesnymi środkami. Skuteczność roślin leczniczych opiera się na ich szczególnym składzie chemicznym. Każda roślina wytwarza różne związki chemiczne o bardzo złożonej budowie. To one są tymi substancjami czynnymi, które wywierają działanie na ludzki organizm. Należą do nich śluzy, rozmaite glikozydy, olejki eteryczne, garbniki i alkaloidy.

Według zastosowania do leczenia chorób można podzielić zioła na kilkanaście grup:

• zioła przeciwgorączkowe – rumianek, lipa, bez czarny, malina;
• zioła uspokajające – kozłek, rumianek, mięta, chmiel, krwawnik;
• zioła w chorobach żołądka – mięta, babka, tysiącznik, piołun, szałwia, podbiał;
• zioła przeciw złej przemianie materii – dziurawiec, mniszek, tatarak, kruszyna, łopian, ruta, perz;
• zioła w chorobach wątroby – mniszek, mięta, krwawnik, dziurawiec, kozłek, jaskółcze ziele;
• zioła w chorobach serca – skrzyp, jemioła, kozłek, serdecznik, głóg;
• zioła w chorobach płuc i oskrzeli – podbiał, szałwia, babka, dziewanna, prawoślaz, kopytnik;
• zioła w chorobach nerek i pęcherza – mącznica, skrzyp, pokrzywa, jałówiec, bratek;
• zioła w chorobach kobiecych – pokrzywa, rumianek, rdest ptasi, szałwia, wierzba, nagietek;
• zioła przeczyszczające – szakłak, kruszyna, perz, mięta, koper włoski;
• zioła przeciwzapalne – szałwia, macierzanka, mięta, tymianek, wierzba;
• zioła przeciwbiegunkowe – szałwia, mięta, rumianek, serdecznik, borówka czernica, żywokost;
• zioła przeciwastmatyczne – dziewanna, podbiał, macierzanka, biedrzeniec, kopytnik;
• zioła przeciwreumatyczne – wierzba, pokrzywa, brzoza, bez czarny, skrzyp, rumianek, głóg, rdest ptasi.

Uwaga: Zioła lecznicze, podobnie jak wszystkie inne lekarstwa, niewłaściwie stosowane mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia. Mogą też wchodzić w reakcje z innymi lekami wzmacniając albo neutralizując ich działanie. Dlatego też prowadzenie kuracji ziołowej musi być każdorazowo uzgodnione z lekarzem.

2. Zioła na odchudzanie – które działają najlepiej?

Wiele osób jest niezadowolonych ze swojej wagi i próbuje na wszelkie możliwe sposoby schudnąć. Więcej sportu i zdrowe, zrównoważone żywienie prowadzą powoli do zamierzonego celu. Jednak niektórzy, chcąc mieć natychmiastowe wyniki, sięgają po różne preparaty, a nawet leki. Te mogą często przynosić niepożądane skutki uboczne, albo wręcz szkodzić zdrowiu. Zdrową i naturalną alternatywą dla sztucznych środków odchudzających są zioła. Istnieją zioła, które pobudzają przemianę materii, wspomagają trawienie albo ułatwiają spalanie tłuszczu.

Zdrową i naturalną alternatywą dla sztucznych środków odchudzających są zioła. Istnieją zioła, które pobudzają przemianę materii, wspomagają trawienie albo ułatwiają spalanie tłuszczu.

Zioła pobudzające przemianę materii

Pokrzywa - reguluje przemianę materii, a wyciąg z tej rośliny już od dawna jest wykorzystywany do oczyszczania krwi i odwadniania organizmu. Wczesną wiosną liście nie mają jeszcze parzących włosków i mogą być spożywane na przykład w formie sałatki. Zamiast tego można pić napar z suchych liści pokrzywy.

Bazylia – dzięki swoim garbnikom posiada działanie pobudzające metabolizm. Herbatka z bazylii szczególnie się do tego nadaje. Bazylia pomaga zlikwidować zapasy tłuszczu w organizmie oraz nadmiar wody.

Mięta pieprzowa – wszystkie odmiany tej rośliny zawierają świeży mentol, który pobudza wątrobę i przepływ żółci. Poza tym tłumi ochotę na słodycze i zapobiega napadom głodu.

Rozmaryn – hamuje apetyt i wspiera wykorzystywanie rezerw tłuszczu. Do tego wspomaga przemianę materii. Kto podczas diety czuje się osłabiony albo cierpi na zaburzenia krążenia, powinien sięgnąć właśnie po rozmaryn.

Zioła spalające tkankę tłuszczową

Pietruszka – ulubione zioło kuchenne wywiera pozytywny wpływ na spalanie tłuszczu. Przyczynia się do tego wysoka zawartość witaminy C. Poza tym pietruszka jest bogata w składniki mineralne. Odwadnia organizm i wzmacnia tkankę łączną.

Bylica pospolita – jest lekko gorzka i przypomina zapachem miętę i jałowiec. Pobudza spalanie tłuszczu i poprawia ukrwienie.

Czosnek szczypiorek – nazywany w skrócie szczypiorem, zajmuje ważne miejsce w kuchni. Duża zawartość witaminy C oraz olejków eterycznych przyspiesza spalanie kalorii.

Rzeżucha – wspomaga dietę i spalanie tkanki tłuszczowej. Ułatwia trawienie. Jest bogata w witaminę C.

Zioła wspomagające trawienie

Koper – już w starożytnym Egipcie stosowano tę roślinę jako przyprawę. Aromatyczne zioło ułatwia trawienie, a jego olejki eteryczne działają rozkurczająco.

Oregano – zioło znane w dawnej Grecji jest przyjazne dla żołądka i pobudza rozwój flory jelitowej. Wspiera również pracę wątroby.

Tymianek – poprzez swoje olejki eteryczne i garbniki wywiera pozytywne działanie na układ trawienny.

Trybula ogrodowa – nie tylko popularna w niektórych krajach przyprawa, ale również cenne zioło przyśpieszające trawienie i łagodzące wzdęcia.

Mniszek pospolity – duża koncentracja garbników wspomaga trawienie oraz pracę wątroby i nerek. Duża zawartość magnezu wpływa korzystnie na nerwy.

3. Jak założyć ziołowy ogródek?

Cierpkie, ostre i słodkie smaki, zapakowane w duże i małe, zielone, srebrzyste albo żółtozielone liście. Do tego białe, żółte i różowe kwiaty. Ogródek ziołowy dostarcza różnorodnych wrażeń. Nawet przypadkowe dotknięcie liści wywołuje aromatyczne fale zapachów. A kiedy stworzy się kombinację ziół, kwiatów i warzyw, powstanie barwny i różnorodny ogród. Oto kilka rad, jak taki ogród wykonać:

Wybór stanowiska

Planując ogródek z ziołami trzeba wziąć pod uwagę fakt, że większość z nich preferuje bezpośrednie nasłonecznienie. Niektóre jednak lubią nieco cienia, co można im zapewnić sadząc zioła w bezpośrednim sąsiedztwie bylin względnie krzewów.

Na etapie planowanie przyda się też wiedza, że istnieją zioła jednoroczne, dwuletnie oraz wieloletnie. Różne gatunki ziół mają też różne zapotrzebowanie na wodę. Na przykład szczypiorek potrzebuje obfitego podlewania, zaś melisa – znacznie mniej.

Wybór ziół

Możliwości wyboru ziół do własnego ogródka są ogromne. Sklepy oferują coraz więcej gatunków odpowiednich do lokalnych warunków klimatycznych. Do popularnych ziół jednorocznych należą m.in.: koper, majeranek, rumianek, kolendra, trybula. Do dwu- i wieloletnich: pietruszka, szczypiorek, oregano, mięta, bazylia, lawenda, szałwia, melisa, tymianek, lubczyk, kminek i inne.

Sianie – sadzenie ziół

Zioła jednoroczne są wysiewane w ogrodzie. Najlepsza pora do siewu to połowa maja, kiedy nie ma już zagrożenia przymrozkami.

Natomiast gatunki dwuletnie i wieloletnie albo wysiewa się we wrześniu, albo sadzi – podobnie jak byliny – wiosną lub jesienią.

Pielęgnowanie ziół

Idealną porą na podlewanie ziół jest przedpołudnie, kiedy promienie słońca nie osiągnęły jeszcze swojej pełnej mocy, albo godziny wieczorne, kiedy słońce powoli zachodzi. Większość ziół nie wymaga zbyt dużej ilości wody, z wyjątkiem m.in. pietruszki, czosnku szczypiorku i kminku.

Poza podlewaniem należy zwracać uwagę, aby gleba była regularnie spulchniana, ponieważ zaschnięta pokrywa nie przepuszcza dostatecznej ilości wody do korzeni roślin.

4. Zioła w ogrodzie

Coraz więcej właścicieli ogrodów ulega godnej polecenia tendencji przyprawiania potraw ziołami z własnej uprawy. Jest to w każdym przypadku możliwe, jako że do uprawy ziół nie potrzeba dużo miejsca. Wystarczy nawet całkiem mały ogródek.

Jeśli chodzi o zakładanie ziołowych ogrodów nie jest to żadne nowomodne odkrycie. Już przed wiekami uprawiano te rośliny w przydomowych ogrodach. Z reguły rosły w takich ogrodach zarówno zioła kuchenne, jak i lecznicze, a także rośliny ozdobne. Zioła zbierano i suszono latem, aby móc je wykorzystywać w okresie zimowym.

Planując uprawę ziół w ogrodzie nie należy ulegać pokusie posiadania najbardziej egzotycznych gatunków. Ten błąd początkujących ogrodników mści się bardzo prędko, ponieważ nie wszystkie nadają się do naszego klimatu.

Nieco chaotyczna uprawa ziół nabrała dzięki ogrodom klasztornym bardziej rygorystycznych ram. Zasady stosowane początkowo w regionie śródziemnomorskim przyjęły się również w innych częściach Europy. Grządki otrzymały kształty geometryczne i zostały wyraźnie od siebie odgraniczone z wytyczonymi ścieżkami. Ten klasztorny styl zyskał popularność także wśród „zwykłej” ludności i przetrwał nawet do naszych czasów.

Planując uprawę ziół w ogrodzie nie należy ulegać pokusie posiadania najbardziej egzotycznych gatunków. Ten błąd początkujących ogrodników mści się bardzo prędko, ponieważ nie wszystkie nadają się do naszego klimatu. Najbardziej godna polecenia jest uprawa miejscowych, sprawdzonych od wieków gatunków. Poza tym, na liście ziół przydatnych do uprawy powinny się znaleźć tylko te gatunki, które odpowiadają kulinarnym gustom domowników.

Warto też zwrócić uwagę na ilość ziół. Jeśli ktoś raz w miesiącu używa jakiegoś zioła jako przyprawy, nie musi obsiewać nim całej rabaty. Wprawdzie zioła kuchenne mogą być suszone i mrożone, ale najsmaczniejsze są w stanie świeżym.

5. Zioła w doniczkach – na balkonie lub w kuchni

Równie dobrze jak w ogrodzie można uprawiać zioła w doniczkach. Dla wielu roślin jest to nawet z korzyścią, ponieważ na rabatach mogą często zagłuszać inne.

Uprawa ziół w kuchni lub na balkonie opłaca się nie tylko ogrodnikom-amatorom bez własnego ogrodu. Rośliny w doniczkach kwiatowych są bardzo mobilne; można je nie tylko dowolnie przestawiać, ale też przenieść na zimę na parapet okienny. Kilka ładnych doniczek ze świeżymi ziołami może ozdobić balkon i służyć jednocześnie jako źródło świeżych przypraw.

Uprawa ziół w kuchni lub na balkonie opłaca się nie tylko ogrodnikom-amatorom bez własnego ogrodu. Rośliny w doniczkach kwiatowych są bardzo mobilne; można je nie tylko dowolnie przestawiać, ale też przenieść na zimę na parapet okienny.

Kto chce uprawiać zioła w doniczkach, nie musi być koniecznie szczególnym znawcą przedmiotu. Większość ziół, jak choćby bazylia, czy pietruszka, ma skromne wymagania. Ważne jest, aby rośliny miały dosyć miejsca, aby się rozrastać. Zbyt mała doniczka może się negatywnie odbić na ich wzroście. Ponieważ prawie wszystkie zioła lubią dużo światła, warto ustawiać doniczki na słońcu albo w półcieniu. Sposób aranżacji doniczkowego ogródka jest ograniczony jedynie fantazją jego twórcy.