Hortensja ogrodowa – odmiany, uprawa, cięcie

Hortensja ogrodowa – charakterystyka i pochodzenie

Hortensja ogrodowa jest gęsto ulistnionym krzewem dorastającym do 1,5 m. Mocne, ciemnozielone liście zdobią roślinę i stanowią doskonałe tło dla białych, różowych albo niebieskich kwiatów. Tworzą one kuliste albo spłaszczone, gęste baldachogrona o średnicy do 25 cm. Co ciekawe, kwiaty płodne (z pręcikami i słupkiem) są małe i niepozorne, natomiast efektowne kwiatostany tworzą wyłącznie kwiaty płonne. Hortensja ogrodowa sprawdza się zarówno na rabatach ogrodowych, jak i w doniczkach na tarasie.

Hortensja ogrodowa (Hydrangea macrophylla) jest gatunkiem roślin z rodzaju hortensji, należącego do rodziny hortensjowatych. W Japonii uprawiana była od stuleci, ale jej kontakt ze światem zewnętrznym był mocno utrudniony. W 1587 roku japoński władca, Hideyoshi, zabronił jej wywozu. Pierwsza wzmianka o hortensji ogrodowej pojawiła się w Europie w 1784 r. za sprawą lekarza, Carla Thunberga, ucznia Linneusza, który zetknął się z nią na półwyspie Deshima koło Nagasaki. Około roku 1790 przybyły na nasz kontynent pierwsze egzemplarze tej rośliny. Jednak na pytanie, kiedy i kto dokładnie przywiózł z Japonii hortensję ogrodową, trudno jednoznacznie odpowiedzieć. Prawdopodobnie był to wspomniany Thunberg albo angielski botanik, Joseph Bunks.

Obecnie nazwa „hortensja ogrodowa” obejmuje nie tylko odmiany Hydrangea macrophylla, ale także wiele krzyżówek, zwłaszcza z hortensją kosmatą (Hydrangea aspera). Bardzo ciekawe jest samo pochodzenie nazwy tej rośliny. Nadał ją francuski botanik, Commerson, na cześć pewnej damy o imieniu Hortensja. Brane są tutaj pod uwagę trzy różne osoby, ale najpewniej chodzi jednak o Hortense Bareé, towarzyszącą Commerson’owi w ekspedycji do Ameryki. Niewykluczone, że historia nazwy jest bardziej prozaiczna i wywodzi się ona po prostu od łacińskiego słowa „hortus” – ogród.

Od 1830 roku hortensja ogrodowa nosi botaniczną nazwę Hydrangea macrophylla. Można to przetłumaczyć, jako „naczynie z wodą”. Według jednej wersji chodzi o podobieństwo koszyczków nasiennych do dzbanka, a według innej – o szczególne zamiłowanie rośliny do wilgoci.

Najpopularniejsze odmiany hortensji ogrodowej

Spośród 70-80 gatunków botanicznych hortensji uprawianych jest zaledwie kilka, w tym gatunek hortensji ogrodowej. Liczne odmiany hodowlane powstały głównie z dwóch wariantów Hydrangea macrophylla. Kupując sadzonki hortensji w wyspecjalizowanym sklepie ogrodniczym, mamy raczej niewielkie szanse na to, aby poznać dokładne botaniczne nazwy wziętych do uprawy odmian. Zadowalamy się zwykle wymyślnymi nazwami reklamowymi typu Magical Coral, Leuchtfeuer, Ayesha, czy Rosita. Mimo to nie zaszkodzi mieć w tej dziedzinie pewne rozeznanie. Oto główne odmiany, z których powstały nasze ulubione kwiaty.

• Hydrangea macrophylla var. macrophylla. Z tej odmiany pochodzą najbardziej popularne hortensje, o kulistych kwiatostanach złożonych tylko z kwiatów płonnych. Dorastają do 1,5 m wysokości. Kwitną od czerwca do sierpnia.
• Hydrangea macrophylla var. normalis. Druga znana grupa hodowlana hortensji, których kwiatostany składają się z centrum wypełnionego kwiatami płodnymi i otoczonego barwnymi kwiatami płonnymi. Dziko rośnie w cieplejszych częściach wysp Honsiu i Kiusiu. Kolor kwiatów jest jasnoniebieski, jasnoliliowy albo biały.

• Hydrangea macrophylla var. megacarpa. Odmiana o 1-1,5 m wysokości, z długimi 10-17 cm liśćmi. Kwiaty o wspaniałych, jasnych kolorach – niebieskofioletowym, rzadziej jasnoczerwonym. Można ją znaleźć na Hokkaido, w północnej części Honsiu i na Kiusiu.
• Hydrangea macrophylla var. acuminata. Pochodząca z wilgotnych dolin i lasów odmiana dorasta do 1-1,5 m wysokości. Białoliliowe kwiaty na długich ogonkach rozwijają się od czerwca do sierpnia.
• Hydrangea macrophylla var. thunbergii. Przypomina var. acuminata, ale rośnie tylko do 0,7-1 m wysokości i ma często czerwonawo zabarwione liście o długości 5-10 cm. Liście po ususzeniu stają się słodkie i są używane jako herbata albo słodzik.
• Hydrangea macrophylla var. oamacha. Pędy i liście są grubsze i większe niż u var. thunbergii. Kwiaty mają kolor niebieskoliliowy. Jest stosowana jako herbata, słodzik albo zioło lecznicze.
• Hydrangea macrophylla var. amagiana. Przypomina var. acuminata, ale liście ma lancetowate o długości 5-10 cm. Kwiaty są małe i czysto białe. Dziko rośnie w górach na Honsiu. Ma zastosowanie jak var. oamacha.

Sadzenie i uprawa hortensji ogrodowej

Hortensja ogrodowa lubi stanowiska półcieniste. To doskonale poszerza możliwości tworzenia kompozycji ogrodu z kwitnącymi roślinami. Dzięki hortensji ogrodowej nawet miejsca pod drzewami mogą stać się bardzo atrakcyjne. Hortensje chętnie rosną pod rozłożystymi koronami drzew, które chronią je przed promieniowaniem słońca i łagodzą mocne strugi deszczu. Delikatne kwiaty nie ulegają przez to uszkodzeniu.

Hortensje lubią każdą normalną, żyzną glebę ogrodową o pH między 5 i 8. Hortensje ogrodowe mogą też być uprawiane w doniczkach z żyzną ziemią, które ustawia się w mijszcach od jasnych do półcienistych. Muszą one zimować w pomieszczeniu, jednak kochają letni pobyt na świeżym powietrzu. Jednak z wynoszeniem doniczek na zewnątrz trzeba odczekać, aż temperatura się ustabilizuje. Hortensje ogrodowe mogłyby, przez nagły nocny chłód, przeżyć szok. Stopniowo należy je też przyzwyczajać do intensywnego światła. Podobnie, przenosząc hortensje do pomieszczenia na okres zimowy, trzeba je spokojnie zostawiać na dworze na dzień, dopóki słońce jeszcze pięknie świeci.

Z pośród 70-80 gatunków botanicznych hortensji uprawianych jest zaledwie kilka, w tym gatunek hortensji ogrodowej. Liczne odmiany hodowlane powstały głównie z dwóch wariantów Hydrangea macrophylla.

Hortensja nazywa się po łacinie „hydrangea”, co w przekładzie oznacza „naczynie na wodę”, i to „naczynie” chciałoby być zawsze dobrze napełnione. Gleba musi być stale wilgotna i dodatkowo podlewana, kiedy jest sucho i upalnie.

Hortensje ogrodowe posadzone w niezbyt żyznej ziemi powinny być nawożone od początku sezonu wegetacyjnego do co najwyżej końca sierpnia. Chodzi o to, aby pędy zdążyły zdrewnieć przed zimą. Rośliny trzeba zasilać nawozem wieloskładnikowym z przewagą azotu i małym udziałem fosforu. A może nawet bez fosforu, jeśli gleba zawiera go zbyt wiele – aby to wiedzieć, trzeba koniecznie zlecić analizę gleby.

Hortensje chętnie rosną pod rozłożystymi koronami drzew, które chronią je przed promieniowaniem słońca i łagodzą mocne strugi deszczu. Delikatne kwiaty nie ulegają przez to uszkodzeniu.

Jeśli gleba ogrodowa pozostaje w zwykłej równowadze, hortensja ogrodowa nie wymaga stosowania nawozów dla roślin kwitnących (zwykle bogatych w fosfor). Wystarczy nawóz wieloskładnikowy dla roślin zielonych o zawartości NPK (azot, fosfor, potas) np. 8-4-7.

Hortensja ogrodowa jest swego rodzaju roślinnym kameleonem. Zmienia barwę kwiatów w zależności od odczynu gleby i zawartości w niej glinu i żelaza. Hortensja kwitnąca różowo przy pH 7 rozwinie piękne niebieskie kwiaty przy pH 5. To zjawisko można oczywiście wykorzystać i zmieniając skład i odczyn gleby, sterować kolorami kwiatów w sposób płynny. Nie należy tego jednak traktować zbyt dosłownie. Któż bowiem zgodziłby się na tak ekstremalną zmianę warunków glebowych w ogrodzie po to, aby kazać hortensji kwitnąć na niebiesko? O wiele łatwiej (i bezpieczniej) jest prowadzić takie eksperymenty na hortensjach ogrodowych w doniczkach.

Hortensja ogrodowa – cięcie, zimowanie, pielęgnacja

Większość hortensji ogrodowych nie wymaga przycinania, ponieważ krzewy pozostawione w spokoju wytwarzają zwykle doskonałe formy wzrostu. Wiosną można wykonać pewne cięcia pielęgnacyjne, aby usunąć chore i zbędne pędy. Przy okazji zostaną też przycięte zeszłoroczne kwiatostany.

Przeprowadzając wiosenne cięcie, należy też sprawdzić, czy zimą nie przemarzły końcówki pędów. Te powinny być przycięte aż do zdrowych tkanek. Poza tym można całą roślinę nieco prześwietlić, jeśli nadmiernie się zagęściła i trochę odmłodzić, przycinając najstarsze pędy tuż przy ziemi.

Gdyby hortensja ogrodowa stała się ogólnie zbyt duża, zniesie również całkiem radykalne cięcie. Tyle tylko, że w następnym sezonie nie będzie kwitła. Aby nie rezygnować całkiem z kwiatów, można to cięcie rozłożyć na kilka lat.

W przypadku hortensji ogrodowej jest zdecydowanie lepiej, jeśli cięcie pielęgnacyjne, łącznie z usunięciem przekwitłych kwiatostanów, wykonuje się dopiero wiosną. Hortensja ogrodowa osadza nowe pąki kwiatowe właśnie jesienią poprzedniego roku, bezpośrednio pod starymi kwiatami. Nowe pączki są dosyć długo ledwie zauważalne. Odcinając kwiatostany zaraz po zwiędnięciu, można niechcący usunąć również zaczątki przyszłorocznych kwiatów. Również cięcie wykonywane zimą wymaga dobrego wzroku i botanicznej wiedzy, aby nie pozbyć się starych i nowych kwiatów jednocześnie.

Większość hortensji ogrodowych nie wymaga przycinania, ponieważ krzewy pozostawione w spokoju wytwarzają zwykle doskonałe formy wzrostu.

Jak twierdzi niemieckie stowarzyszenie ogrodnicze (ZVG), przeprowadzone testy wykazały, że przekwitłych kwiatostanów hortensji ogrodowej nie powinno się ścinać nożem ani nożycami. Roślina szybciej wytwarza nowe pąki, jeśli zwiędłe kwiaty są obłamywane ręcznie. Aby zrobić to poprawnie, należy chwycić palcami kwiatostan powyżej nasady i ostrożnie złamać w bok.

Hortensja ogrodowa – zimowanie i pielęgnacja

Hortensje ogrodowe są odporne na mróz, ale tylko do pewnego stopnia. Dobrze znoszą niskie temperatury do ok. -10ºC; niższe powodują uszkodzenie pąków kwiatowych, a tym samym brak kwiatów latem. W naszych warunkach klimatycznych konieczna jest więc osłona krzewów rosnących w ogrodzie na zimę.

W ramach pielęgnacji hortensji ogrodowej dobrze jest zapewnić jej nie tylko właściwe stanowisko i odpowiednie podlewanie, ale również pomocne sąsiedztwo.

Zabezpieczając hortensje ogrodowe przed mrozem, nie należy w żadnym wypadku okrywać krzewów bezpośrednio warstwą izolacyjną. Najpierw trzeba wokół hortensji zbudować sztywną konstrukcję, na którą dopiero zostanie nałożona izolacja (liście, siano, igliwie) i włóknina. W przeciwnym razie część pączków kwiatowych może ulec uszkodzeniu, a delikatne pędy zniekształceniu pod ciężarem ocieplenia. Kiedy zniknie zagrożenie wiosennymi przymrozkami poniżej -10ºC, okrycie należy zdjąć. Brak cyrkulacji powietrza i przegrzanie sprzyja powstawaniu chorób.

W ramach pielęgnacji hortensji ogrodowej dobrze jest zapewnić jej nie tylko właściwe stanowisko i odpowiednie podlewanie, ale również pomocne sąsiedztwo. Do roślin, które udzielają hortensji sąsiedzkiej pomocy, należą tojad i ostróżka (uwaga! – trujące). Również inne wysokie byliny korzystnie wpływają na długość i obfitość kwitnienia hortensji ogrodowej. Szczególnie dobrym dla niej miejscem jest przestrzeń pod rozłożystym, głęboko ukorzenionym drzewem. Parasol liści zapewnia hortensji osłonę przed słońcem i deszczem.

Rozmnażanie hortensji ogrodowej

Hortensje ogrodowe z ich romantycznymi kulami kwiatów są wspaniałą ozdobą każdego ogrodu. Uzyskanie z jednego krzewu wielu atrakcyjnych sadzonek nie jest rzeczą szczególnie trudną i bez problemu uda się nawet początkującemu miłośnikowi ogrodnictwa.

Rozmnażanie hortensji przez sadzonki pędowe

W tej metodzie można wykorzystać sadzonki zielne albo zdrewniałe. Sadzonki zdrewniałe pobiera się w okresie spoczynku wegetacyjnego, natomiast zielne – w czerwcu albo w lipcu. Należy zwrócić uwagę, czy macierzysta roślina jest mocna i obficie kwitnie, ponieważ te właściwości zostaną przekazane jej potomkom.

Przygotowanie sadzonek:

• ciąć pędy na długość ok. 15 cm;
• usunąć wierzchołki i kwiaty;
• skośnie ściąć pęd ostrym nożem poniżej pary liści;
• usunąć liście bezpośrednio nad cięciem;
• liście skrócić do połowy, aby zredukować powierzchnię parowania.

W ten sposób można z jednego długiego pędu Hydrangea macrophylla wyciąć odpowiednie odcinki i zużyć stosunkowo mało materiału na dużą ilość sadzonek.

Jako doniczki do uprawy sadzonek nadają się doskonale plastikowe kubki z otworami w dnie. Należy napełnić je ziemią do kwiatów i wsadzać w substrat przygotowane odcinki pędów na głębokość ok. 5 cm. Końcówki zanurzyć uprzednio w preparacie ułatwiającym ukorzenienie. Uważać, aby nie uszkodzić liści. Ziemię lekko ucisnąć i sadzonki podlać.

Dobrze jest zbudować sobie mały inspekt albo przykryć sadzonki folią. Konieczna jest dobra cyrkulacja powietrza i wietrzenie pomieszczenia, ponieważ sadzonki hortensji przy wysokiej wilgotności powietrza zaczynają szybko pleśnieć. Ważne jest też, aby sadzonki trzymać z dala od słońca, ponieważ łatwo ulegną poparzeniu.

Sadzonki hortensji potrzebują dużo pożywienia do mocnego wzrostu. Nawozić je należy jednak bardzo ostrożnie, ponieważ nadmiar nawozu może być równie szkodliwy, jak jego niedobór. Najprościej jest stosować specjalny nawóz płynny dla hortensji, co ważne, w połowie zalecanej dawki do podlewania.

Ukorzenione sadzonki hortensji należy przesadzić do większych pojemników, a wiosną, kiedy wzrośnie temperatura, przenieść je na stałe miejsce w ogrodzie.

Uwaga: Hortensje potrzebują trochę czasu, aby wytworzyć korzenie. Nie należy tracić cierpliwości przy ich uprawie. Może się zdarzyć, że oczekiwanie potrwa nawet do ośmiu tygodni, zanim sadzonki wytworzą mały system korzeniowy.

Rozmnażanie hortensji przez odkłady

Rozmnażanie przez odkłady to niezwykle prosta metoda, do której zastosowania potrzebne są tylko:

• trochę miejsca na rabacie;
• kamień do obciążenia;
• łopatka.

Długi pęd rośliny macierzystej należy łagodnie przygiąć do ziemi. W miejscu, gdzie dotyka ziemi, trzeba wykonać małe zagłębienie. Pęd należy teraz skierować do zagłębienia i przykryć ziemią. Miejsce obciążyć kamieniem.

W następnym sezonie można odkład ostrożnie odkopać i oddzielić od krzewu. Ukorzenioną młodą sadzonkę dobrze jest przesadzić do dużej doniczki, aby wytworzyła mocne i grube korzenie. Do ogrodu można ją przesadzić na następną wiosnę.

W następnym sezonie można odkład ostrożnie odkopać i oddzielić od krzewu. Ukorzenioną młodą sadzonkę dobrze jest przesadzić do dużej doniczki, aby wytworzyła mocne i grube korzenie.

Przypadkowe rozmnożenie hortensji w wazonie

Hortensje ogrodowe są też chętnie wykorzystywane na kwiaty cięte, które wyjątkowo długo zachowują świeżość w wazonie. Zdarza się, że wypuszczają tam korzenie. Należy wówczas ukorzeniony pęd przesadzić do doniczki wypełnionej ziemią. W ten sposób z wazonowej ozdoby powstanie młoda hortensja, która przesadzona do ogrodu sama stworzy wkrótce wspaniały bukiet kwiatów.

Hortensje ogrodowe są też chętnie wykorzystywane na kwiaty cięte, które wyjątkowo długo zachowują świeżość w wazonie.

Rozmnażanie hortensji przez podział

Szczególnie szeroko rozrośnięte i niezbyt wysokie hortensje ogrodowe można ostrożnie rozmnażać. Oddzieloną część krzewu wystarczy przesadzić na zaplanowane miejsce. Regularnie podlewana roślina powinna się szybko ukorzenić.

7. Choroby hortensji ogrodowej

Chociaż hortensja należy do mocnych i odpornych roślin, to jednak i tę ogrodową piękność nie omijają różne choroby. Kiedy wspaniałe kwiaty zaczynają więdnąć, albo pojawiają się przebarwienia na liściach, to rzadko przyczyną tego jest błąd w pielęgnacji. Choroby mogą być wywołane przez grzyby i wirusy, albo mieć podłoże nieinfekcyjne.

Choroby grzybowe hortensji

Do grona chorób grzybowych należą:

• mączniak prawdziwy hortensji;
• mączniak rzekomy hortensji;
• szara pleśń hortensji.

Choroby nieinfekcyjne

Choroby nieinfekcyjne hortensji to:

• chloroza liści;
• zmiany chorobowe liści i pędów na skutek niedoboru mikro- i makroelementów;
• poparzenia liści hortensji.

Czasem niepokój wywołuje brak kwitnienia hortensji ogrodowej. Nie zawsze przyczyną braku kwiatów są czynniki chorobowe. Często jest to skutek złego wyboru stanowiska w ogrodzie i narażenie krzewu na mroźne wiatry albo na niewłaściwie wykonane cięcie pielęgnacyjne. Hortensja ogrodowa wytwarza kwiaty na pędach zeszłorocznych. Przemarznięcie tych pędów, uszkodzenie pąków kwiatowych, czy ich przypadkowe ścięcie, powoduje brak kwitnienia.